تلاش عربستان برای خروج از زیر سایه آمریکا

نویسنده: مصطفی فتوری
مترجم: آرین پورقدیری
زمانی که جو بایدن در حال مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری بود، از هر فرصتی برای سرزنش عربستان سعودی به خاطر سابقه حقوق بشری‌اش استفاده می‌کرد. حتی زمانی گفته بود که در صورت انتخاب شدن به‌عنوان رئیس‌جمهور، عربستان را به کشوری مطرود تبدیل خواهد کرد. او همچنین گفته بود که به‌عنوان رئیس‌جمهور، امتیازاتی را که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا به سعودی‌ها داده بود، پس خواهد گرفت.
وی زمانی که رئیس‌جمهور شد، تلاش کرد به وعده‌های خود عمل کند. او در اولین قدم گزارش اطلاعاتی آمریکا مبنی بر اینکه محمد بن سلمان- ولیعهد عربستان سعودی و حاکم واقعی عربستان سعودی- در قتل جمال خاشقجی نقش داشته است را از طبقه‌بندی خارج کرد.
سه ماه پس از روی کار آمدن، آقای بایدن برای برخی از مقامات سعودی که مایل به سفر به ایالات‌متحده بودند، محدودیت‌هایی در صدور ویزا اعمال کرد. او همچنین فروش تسلیحات تهاجمی به پادشاهی را به دلیل نقش آن در جنگ یمن - جنگی که در ابتدا توسط ایالات‌متحده حمایت می‌شد - به حالت تعلیق درآورد.
قتل خاشقجی در مرکز جنجال عمومی بین این دو متحد قدیمی قرار داشت. (خاشقچی روزنامه‌نگاری بود که در تاریخ 2 اکتبر 2018 توسط مأموران سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول به قتل رسید.)
بااین‌حال، پس از حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022، عربستان سعودی به دلیل تولید نفت خود در کنار عوامل دیگر، دوباره به متحد مهم ایالات‌متحده تبدیل شد. ریاض ازآنجاکه این بار واشنگتن به کمک آن نیاز داشت در موضع قدرت قرار گرفت.
جنگ اوکراین، بایدن را مجبور کرد که در برابر واقعیت سیاست تعظیم و نه‌تنها برای احیای روابط با عربستان سعودی حرکت، بلکه در آگوست 2022 از این پادشاهی نفت‌خیز دیدن کند. او برای حمایت از اوکراین در برابر روسیه و همچنین تثبیت قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان آمریکایی در پی افزایش قیمت‌ها پس از تهاجم روسیه، سعودی‌ها را تشویق به پمپاژ نفت بیشتر کرد. بایدن همچنین به نمایندگی از اسرائیل، به ترغیب سعودی‌ها و سایر کشورهای عربی به پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم که روابط بین اسرائیل و چهار کشور عربی را عادی می‌کرد، پرداخت. هیچ‌کدام از این‌ها کارساز نبود و او پادشاهی را با دست‌خالی ترک کرد.
در ماه اکتبر، سعودی‌ها برخلاف میل آمریکا از تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت حمایت کردند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، در واکنش به این تصمیم گفت که چنین تصمیمی درآمدهای روسیه را افزایش می‌دهد و درنتیجه به تلاش‌های جنگی مسکو در اوکراین کمک می‌کند و تلویحا ریاض را به حمایت از مسکو در برابر اوکراین به‌جای حمایت از کی‌یف، متهم کرد.
رد تقاضای آمریکا برای افزایش تولید نفت به‌عنوان اولین نشانه مبنی بر اینکه ریاض به دنبال سیاست خارجی مستقل‌تر و دور از واشنگتن است، تلقی می‌شود. شاید این مخالفت اولین شرمساری عمومی برای ایالات‌متحده توسط یکی از قوی‌ترین و قدیمی‌ترین متحدانش در خاورمیانه باشد.
سپس، در ماه مارس سال جاری، نشانه قوی‌تری مبنی بر اینکه که عربستان و درواقع کل منطقه، دیگر حیاط‌خلوت واشنگتن نیستند که سیاست‌های ایالات‌متحده را پیش ببرند ظاهر شد. پکن، دشمن آمریکا و به‌طور فزاینده‌ای رقیب منطقه‌ای آن، پس از سال‌ها خصومت میان تهران و ریاض برای عادی‌سازی روابط میانجی‌گری کرد. جان کربی، سخنگوی امنیت ملی کاخ سفید، مدعی شد که کاخ سفید به‌طور مرتب در مورد مذاکرات پکن به‌روز می‌شود. وی گفت واشنگتن از هرگونه تلاش برای تنش‌زدایی در منطقه حمایت می‌کند، او همچنین افزود که به نفع ایالات‌متحده است که تهران و ریاض روابط خود را از سر بگیرند. آقای کربی در ادامه بی‌شرمانه مدعی شد که دولت آمریکا از طریق ترکیب مؤثر بازدارندگی و دیپلماسی خود برای کمک به ایران و عربستان جهت احیای روابط عمل کرده است. درواقع، کاملا برعکس بود، زیرابه نظر می‌رسید که آقای کربی فراموش کرده بود که رئیس‌جمهورش در اوت 2022 در عربستان سعودی، سعودی‌ها و دیگران را برای تشکیل نوعی ائتلاف ضد ایرانی تحت‌فشار قرارداد.
در ماه مه امسال، در یک اقدام منطقه‌ای تازه عربستان سعودی، دیگر کشورهای عربی را برای بازگرداندن سوریه به کرسی خود در اتحادیه عرب هدایت کرد. در 19 همان ماه، بن سلمان ولیعهد سعودی به گرمی از بشار اسد، در جده برای شرکت در نشست اتحادیه عرب برای اولین بار در بیش از یک دهه گذشته استقبال کرد.
این در حالی بود که واشنگتن با هرگونه عادی‌سازی روابط بین سوریه و کشورهای عربی مخالف بود. آقای بلینکن در این مورد گفت که ایالات‌متحده از عادی‌سازی روابط سایر کشورها با سوریه حمایت نمی‌کند. این مانور دیپلماتیک سعودی نشانه‌ای قوی از این است که سعودی‌ها دیگر ابزاردست آمریکا نیستند.
شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در یک کنفرانس مطبوعاتی در 8 ژوئن در ریاض، آشکارا با وزیر خارجه آمریکا مخالفت کرد. وی در مورد عادی‌سازی روابط کشورهای عرب با اسرائیل در پاسخ به اظهارات وزیر خارجه آمریکا مبنی بر اینکه عادی‌سازی روابط با اسرائیل به نفع کل منطقه خواهد بود، گفت که عادی‌سازی بدون دستیابی به راه‌حل دو کشور تنها منافع محدودی به همراه خواهد داشت. این اولین بار بود که موضع عربستان در رابطه با موضوع عادی‌سازی روابط با اسرائیل شفاف‌سازی می‌شد. از زمان امضای توافقنامه ابراهیم در تابستان 2020، سعودی‌ها از این موضوع پرهیزکرده یا از هرگونه سؤالی در مورد آن طفره رفته بودند و ناظران را در مورد آنچه ریاض انجام خواهد داد در ابهام گذاشته بودند.
به نظر می‌رسد تلاش‌های ولیعهد بن سلمان برای مدرن‌سازی پادشاهی شامل ترسیم سیاست خارجی جدید و مستقل‌تر است که در آن منافع ملی دولت بر روابط قدیمی ساخته‌شده در عصری متفاوت و دنیای کاملا متفاوت اولویت دارد. درحالی‌که نفت همیشه یک عامل مسلط در سیاست خارجی عربستان خواهد بود، استفاده از آن به‌عنوان یک سلاح در حال حاضر یکی از ملاحظات مهم ریاض است.
بااین‌حال، هدایت عربستان سعودی به سمت سیاست خارجی فعال‌تر جدید، مستلزم بازتعریف اولویت‌های ملی و منطقه‌ای آن بر اساس واقعیت‌های جدید جهانی است. هیچ‌کس انتظار ندارد عربستان پیوندهای قدیمی خود با واشنگتن را بشکند، اما این کشور احتمالا مستقل‌تر خواهد بود. سعودی‌ها قطعا در حال برداشتن گام‌هایی برای بیرون آمدن از زیر سایه‌ آمریکا، حداقل در منطقه هستند. این احتمالا زمان‌بر است، اما این روند قبلاً آغازشده است.