پوشش خوب فرهنگسازی میخواهد
برخی بهویژه آنها که پا به سن گذاشتهاند و به قول معروف «آردشان را بیختهاند و الکشان را آویختهاند»، تا با کلمه «مُد» مواجه میشوند، روی در هم میکشند و آن را با لباسهای عجیبوغریب و سنتشکن مساوی میدانند. درعوض جوانترها مهمترین طرفداران شیکپوشی و مدهای روز را تشکیل میدهند.
ماجرا فارغاز تفاوتهای فرهنگی بیننسلها، به اقتضای سن افراد نیز برمیگردد. خودمانیترش میشود اینکه وقتی عکسهای قدیمی همین بهاصطلاح مخالفان مد را نگاه میکنیم، میبینیم زمانیکه برای تنوعطلبی دل و دماغی داشتند، لباسهایشان دقیقا چیزی بود از جنس مد زمانه. شلوارهای پاچهگشاد و کتهای تنگ و چاکدار آقایان در فیلمهای اول انقلاب که یادتان
هست؟
هنجارگرا و هنجارشکن
آنچه گفته شد، به معنای مُهر تأیید بر تمام مدها نیست؛ مثل آن جینهای پارهپورهای که به قیمتهای گزاف فروخته میشود و دیدنش، آدم را یاد افراد بیخانمان میاندازد یا مثلا بانوانی که به نام مد، بیخیال هنجارهای جامعه با پوشش نامتعارف در کوچه و خیابان ظاهر میشوند. تقسیمبندیای که چندی پیش وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از این مقوله ارائه کرد، جای تأمل دارد.
سیدعباس صالحی در اختتامیه هفتمین جشنواره مد و لباس فجر با بیان اینکه در شأن کشوری مثل ایران نیست که عمده نیازهای پوشاکش از خارج مرزها تهیه شود، لباس را از دو جنبه هویت و اقتصاد دارای اهمیت دانست و گفت: با همین نگاه، مد به دو بخش هنجارگرا و هنجارستیز تقسیم میشود. مد هنجارگرا به تنوع فکر میکند، اما نه بهشکلی که هنجارهای اجتماعی شکسته شود؛ بلکه در محدوده قانون و شرع گسترش پیدا میکند. به عبارت دیگر مد هنجارگرا، مقبول و موردنیاز
بشر است.
جریان اجتماعی متولی است
چه کسی متولی مُد است؟ دولتها؟ تقریبا هیچ کارشناسی موافق پاسخ مثبت به این سؤال نیست. هرطور نگاه کنیم، لباس، بخشی از فرهنگ است و لابد مثل ما مصداقهای متعددی در ذهن دارید که تصدیگری دولتها در عرصه فرهنگ، موفقیتآمیز نبوده است. دولت بهمعنای عام نیز دراینباره ادعایی ندارد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه صحبتهایش با بیان اینکه تصدیگری دولت در موضوع لباس و مد ناکارآمد است، اذعان کرده بود: این مسئله، نیازمند یک جریان اجتماعی است. کار دولت در این حوزه باید تسهیلگری باشد؛ بنابراین مسیر لباس و مد باید در فضای اجتماعی جریان پیدا کند.
اما آیا این تسهیلگری و جهتدهی ازسوی کارگروه ساماندهی مد و لباس لااقل در مشهد، آنچنانکه باید، صورت گرفته است؟
جای خالی حمایت
«همه جورهاش را داریم؛ از تحصیلکرده دانشگاه در رشتههای مرتبط مثل طراحی دوخت تا آنهایی که در آموزشگاههای فنی و حرفهای دوره دیدهاند، آنهایی که تجربی کار را را یاد گرفتهاند، کسانی که از هنرستان دیپلم گرفتهاند و... . اعضای اتحادیه ما با شدت و ضعف، هرکدام یک طراح لباس هستند. همانطورکه گفتم، همهجورهاش را داریم، الا حمایت.»
اینها را زهرا طهماسبی میگوید. او رئیس اتحادیه بانوان خیاط مشهد است که تولیدیهای پوشاک زنانه و مزونها را نیز شامل میشود.
ابتدا نقبی به جشنواره مد و لباس خراسانرضوی میزند که اسفند پارسال برای نخستینبار در قالب یک رویداد مجزا در مشهد برگزار شد؛ جشنوارهای که برپایی آن، طبق ماده٣ قانون ساماندهی مد و لباس، مصوب سال١٣٨۵، یک الزام است. بااینحال با گذشت ١١سال و ششماه از ابلاغ آن، تعداد جشنوارههای منطقهای که هیچ، سابقه جشنواره ملی نیز در حد هفت سال مانده است.
طهماسبی از ٣٠٠طرحی میگوید که پارسال به دبیرخانه جشنواره خراسانرضوی ارسال شد. ٧٠اثر پذیرفته شد و درنهایت ٣٢اثر به نمایشگاه راه یافت، اما اینکه برگزاری این جشنواره منجر به انعقاد قرارداد میان تولیدکننده و طراح شد یا خیر، سؤالی است که به آن پاسخ منفی میدهد.
وقتی از او میخواهیم از تعامل اتحادیه، که مجمعی از طراحان لباس مشهد به شمار میآید، با کارگروه ساماندهی مد و لباس بگوید، چیزی برای گفتن ندارد. خبری از حلقه واسط میان تولیدکننده و طراح نیست؛ و نتیجه همان است که در ویترین لباسفروشیهای شهر، نیز پوشش مردم بهویژه جوانان، میبینیم.
در شهر
روز به میانه رسیده است و آفتاب با تمام قوا میتابد. شهر در تکاپوست و گرمای هوا، از جمعیت پیاده و سواره در خیابانها کم نکرده است. خطوط و نقشهای سنتی، نیز خلاقیت در طراحی لباسها، کمتر از انگشتان دست است. انگارنهانگار که اینجا ایران است، با سابقه فرهنگی غنی و اقوامی که لباسهای هرکدام، دنیایی از طرح و رنگ است. دلایل وضعیت فعلی، متنوع است. یکی از آنها بهطور حتم، ویترینهای نهچندان متفاوت لباسفروشیهای شهر است. کافی است لباس، قدری متفاوت و جذاب باشد تا صفرهای مقابل برچسب قیمتش، آن هم در این اوضاع اقتصادی، مشتری را از خرید منصرف کند.
اینجا، دنیای مجازی
تصویر همان لباسهایی که در دنیای واقعی دردسترس یا لااقل سهلالوصول نیستند، در صفحات اینستاگرام، مخاطبان را شکار میکند. صفحاتی که شاید لباسهای ارائهشده در آنها صددرصد اسلامی نباشد، اما خلاقیت در طراحی و رقص رنگها و نقوش روی پارچههایش، افراد را به لایک و فالو، مجاب و به همین سادگی، تعداد دنبالکنندگان صفحات یادشده در مدتی کوتاه، از مرز چند ١٠کا عبور میکند. هشتگهای مانند#hijabl hijab_style#، #hijabfasion حجاب امروز، حجاب شیک، لباس پوشیده، حجاب و زیبایی و... در این شبکه اجتماعی که عکس در آن حرف اول را میزند، بین چندهزار تا چندمیلیون بار تکرار شدهاند. مطالعه نظرات دنبالکنندههای این صفحات نشان میدهد تصور آنها از حجاب و زیباییهایش، با مشاهده مدهای اسلامی تغییر کرده است.
تمام این مشاهدات از یک واقعیت حکایت دارد؛ ظرفیتهای حجاب و مد اسلامی. فاطمه ذوالقدر، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، دراینباره میگوید: بخواهیم یا نه، پدیده مدگرایی در همه جوامع هست و روی سبک زندگی افراد نیز اثر میگذارد. دراینبین جوانها بهدلیل تنوعطلبی و تجددگرایی جذب مد می شوند. باتوجهبه شرایط عصر حاضر و وجود فناوری نمیتوان جلو این روند را گرفت، اما میتوان آن را بهسمتی هدایت کرد که ضمن برآوردهکردن خواسته فرد، منجر به تعالی جامعه نیز شود.
او معتقد است باتوجهبه تأکید اسلام به زیبایی، باید بتوانیم مدگرایی را بهسمت ارزشها و فرهنگ اسلامی و ایرانی خود سوق دهیم.
در همین راستا، کارگروه مد و لباس در مجلس شورای اسلامی از فروردین سال گذشته تشکیل شده است؛ کارگروهی که جز برگزاری چندجلسه، خروجی آن لااقل در کلانشهر مذهبی مشهد به چشم نمیآید.
فروشگاههای معرفیشده
در سایت بنیاد ملی مد و لباس برای یافتن فروشگاههای عرضه مد و لباس اسلامی ایرانی در مشهد جستوجو میکنیم. از نکات شایانتوجه درباره فروشگاههای معرفیشده در این سامانه، این است که برای کلانشهر مشهد با جمعیت ثابت حدود سهمیلیون و ۶٠٠هزار نفر فقط ٢۶نتیجه یافت میشود. ظرفیت و جمعیت میلیونی زائران داخلی و خارجی را هم درنظر بگیرید. از تعداد فروشگاههای یادشده، ١١واحد مربوط به برندی است که به زیادبودن قیمتهایش شهره است. هشت فروشگاه نیز به برند دیگری مربوط هستند که صرفا کالای حجاب عرضه میکند. کالای حجاب یعنی ساق دست، یقه حجاب و چیزهایی از این دست که میتوان در فروشگاههای متعدد شهر بدون تفاوت چندانی در تنوع و کیفیت یافت. بنابراین معرفی چند فروشگاه معدود در سایتی ملی که با هدف ترویج مد اسلامی راهاندازی شده است، نمیتواند در زمره اقدامات اثرگذار به شمار آید. ناگفته نماند یکی از فروشگاههای عرضه که در سایت آمده است، وجود خارجی نداشت و تماس با شماره تلفن درجشده، با پاسخ «در شبکه موجود نمیباشد» همراه بود.
برای گفتوگو با معاون هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسانرضوی و اطلاع از عملکرد کارگروه ساماندهی مد و لباس استان بارها پیگیری کردیم، اما تلاشمان نتیجهای در بر نداشت. مشهد ظرفیت دارد
«همهاش به جوانها میگوییم این را نپوش؛ درحالیکه بهجای امر و نهی، باید برای فرهنگسازیِ پوشش خوب و منطقی، برنامهریزی کرد. در مشهد ندیدهام برای فرهنگ حجاب ازطریق مدهای اسلامی کاری انجام شود.» اینها را نرگس، از مزونداران شهرمان میگوید که ١٠سال است طراحی و دوخت را بهصورت حرفهای انجام میدهد.
او البته بخشی از ایراد را متوجه اتحادیه مربوط و طراحان میداند که بهصورت خودجوش به موضوع مد اسلامی ورود نکردهاند؛ نظیر برگزاری جشنوارههایی که در تهران ازسوی خانههای مد شاهدیم. این طراح لباس براساس تجربههای خود، همکاران و استادان این رشته میگوید: مذهبی بودن کلانشهر مشهد، بستری حاصلخیز برای رونقگرفتن جشنوارههای مد اسلامی
ایرانی است.
حرفهای مفصل او را میتوان در یک جمله خلاصه کرد؛ اینکه درزمینه مد و لباس باید بهجای صرفا منعکردن، رویکردی فعالانه و ایجابی داشت و به گزینههای دردسترس شهروندان تنوع بخشید.
