«دونالد ترامپ» با تجربه تحریم قبلی ایران یاد گرفته مجاری تنفس کشور کجاست و اکنون همه آن مجراها را بسته و اجازه فعالیت به ایران نمی‌دهد.» این جمله‌یی بود که روز گذشته از تریبون بخش خصوصی عنوان شد. برخی فعالان اقتصادی با ابراز نگرانی از اینکه اقتصاد ایران در حال محاصره شدن است، هشدار دادند که امکان بازگشت به اقتصاد کوپنی وجود دارد؛ مانند آنچه امروز در مورد ارز شاهد هستیم. اما از آن سو وزیر امور خارجه که به جمع فعالان بخش خصوصی آمده بود تا دغدغه‌هایشان را بشنود، از فکر کردن به راه‌های جدیدی گفت که غیرشفاف نباشند؛ راه‌هایی که مثل گذشته که از دل آنها کاسبانی بیرون نیاید. محمدجواد ظریف در نشست اتاق ایران تاکید کرد که مذاکره با بخش خصوصی آن چیزی است که ما از آن استقبال می‌کنیم و از این رو به آنها پیشنهاد داد: در اتاق بازرگانی کارگروهی شکل بگیرد تا شرکت‌های متوسط و کوچک اروپایی که توان همکاری با ایران را دارند، شناسایی شوند. البته وزیر امور خارجه با تاکید بر اینکه از اول قرار نبود مشکلات بانکی توسط برجام حل شود، مشکلات بانکی را مربوط به «عدم شفافیت و عدم عضویت در FATF» دانست و ابراز امیدواری کرد که راهی برای حل این موضوع پیدا شود. اما رییس پارلمان بخش خصوصی در نشست تیرماه اتاق ایران به 5 مشکل ساختاری اقتصاد ایران اشاره کرد که مواردی چون «عدم توجه به بخش‌های تولیدی کشور، حذف نمایندگان بخش خصوصی از حوزه‌های تصمیم‌گیری، وجود مراکز متعدد تصمیم‌گیری، به حاشیه‌راندن بخش خصوصی واقعی و تکیه بر قاعده نانوشته برتری دلالان در منافع تولیدگران» را در بر می‌گیرد.
5 مشکل ساختاری
سی و هفتمین نشست هیات نمایندگان اتاق ایران یک مهمان ویژه از وزارت امور خارجه داشت. محمدجواد ظریف به خانه بخش خصوصی آمد تا به دغدغه‌هایشان گوش فرا دهد. این حضور نیز با استقبال فعالان اقتصادی همراه بود؛ چراکه فرصت یافتند تا گله‌های خود را با عضو کابینه دولت دوازدهم در میان بگذارند. از این‌رو وزیر امور خارجه به فعالان اقتصادی اجازه داد تا آنها شروع‌کننده نشست باشند.
از همینرو رییس پارلمان بخش خصوصی پشت تریبون قرار گرفت و از مشکلات اقتصادی گفت. او با بیان اینکه با امضای برجام هم مشکلات اقتصادی کشور درست نشد، افزود: بنابراین اقتصاد به عوامل دیگری نیاز دارد و نمی‌توان گفت همه مشکلات ما تحریم بوده و با رفع تحریم اقتصاد ایران شکوفا می‌شود. از نگاه غلامحسین شافعی اقتصاد ایران از گذشته دچار مشکلات ساختاری بوده که بعد از دهه‌ها آزمون و خطا همچنان شاهد وجود مشکلات است. بنا به اظهارات او یکی از این مشکلات عدم توجه واقعی و عملی به بخش‌های مولد و تولیدی کشور است. اما مشکل دوم «حذف نمایندگان بخش خصوصی و نخبگان از حوزه‌های تصمیم‌گیری در اقتصاد» بود که مورد اشاره او قرار گرفت. «عدم تمرکز و وجود مراکز متعدد تصمیم‌گیری در حوزه مسائل اقتصاد کشور، به حاشیه‌راندن بخش خصوصی واقعی در فعالیت‌های اقتصادی و تکیه بر قاعده نانوشته برتری دلالان در منافع تولیدگران» سه مشکل دیگری بود که شافعی به آن اشاره کرد.
اما رییس اتاق ایران از اینکه بخش خصوصی فقط نقش همراه دولت را بازی کند مورد انتقاد قرار داد، چراکه به اعتقاد او بخش خصوصی باید بتواند با نظارت کارشناسانه و با تجربیاتی که دارد، هموارکننده مسیر و پشتیبان نظرات دولت باشد.
شافعی در بخش بعدی سخنان خود تلاش‌های وزارت امور خارجه و تیم مذاکرات هسته‌یی را مورد اشاره قرار داد و گفت: این تلاش‌ها شرایطی را پدید آورد که منجر به کاهش تنش‌ها و بی‌ثباتی‌ها در سیاست خارجی کشور شد. اما موضوعی که اهمیت دارد و باید بر آن تاکید شود اینکه بدون توجه به حل مشکلات ساختاری موجود در حوزه مسائل اقتصادی کشور نمی‌توان صرفا به حل مشکلات تحریم‌ها و برجام با ارائه همان رویه‌های قبلی بر اقتصاد امید داشت و در آینده شاهد توسعه و شکوفایی اقتصاد باشیم. شافعی در عین حال تاکید کرد که شرایط غیرعادی را هیچ‌گاه نمی‌توان با تصمیمات عادی مدیریت کرد. به گفته او نظام تصمیم‌گیری اقتصاد ما نیازمند اصلاح است، باید در جهت تقویت و افزایش اقتدار اقتصادی و سیاسی کشور حرکت کرد.
فعالان اقتصادی چه گفتند؟
پس از پایان صحبت‌های شافعی دیگر اعضای بخش خصوصی به بیان دیدگاه‌های خود در حضور ظریف پرداختند. از همینرو علی سنگینیان عضو هیات نمایندگان اتاق ایران «مشکلات نظام بانکی» را مورد اشاره قرار داد و عنوان کرد که در فضای اقتصادی زندگی می‌کنیم که دولت به بانک‌ها، بانک‌ها به بانک مرکزی، تامین اجتماعی به بیمارستان‌ها و به این ترتیب همه به هم بدهکار هستند. او ابراز تاسف کرد از اینکه اقتصاد به گونه‌یی شده که کالاهای عادی مثل ماشین یا موبایل جزو کالاهای سرمایه‌یی محسوب می‌شوند.
اما شریف نظام مافی رییس اتاق ایران و سوییس، خارج شدن شرکت‌های خارجی بزرگی مانند توتال را مورد اشاره قرار داد که به گفته او دلیل اصلی آن به عدم شفافیت برمی‌گردد. این فعال اقتصادی هشدار داد که سونامی اقتصادی در راه است و نیاز به راهکار بانکی داریم. از دیگر سو عضو کمیسیون انرژی اتاق ایران صحبت‌های خود را با موضوع نفت و تحریم‌های خارجی شروع کرد. رضا پدیدار نسبت به کاهش فروش طلای سیاه هشدار داد و بیان کرد: قبل از طرح موضوعات اصلی مرتبط با شرایط تحریم جدید، انتظار می‌رود که تیم اقتصادی و دیپلماسی کشور از یک طرف و از طرف دیگر حمایت اتحادیه اروپا از حفظ برجام بتواند از بحران در حال وقوع جلوگیری کند. او پیشنهاد داد: با کاهش درآمدهای نفتی و توقف تولید به دنبال ایجاد بازارها و مشتریان جدیدی در خارج باشیم.
اما هشدار جدی‌تر را نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران در این نشست داد. به گفته پدرام سلطانی اغلب شرکت‌های خارجی فعالیت خود با ایران را متوقف کرده‌اند و برخی شرکت‌های بزرگ نیز که در ایران سرمایه‌گذاری کرده بودند، اعلام کرده‌اند که بیشتر از 2ماه دیگر نمی‌توانند در ایران فعالیت کنند. همچنین به گفته او بانک‌هایی که با ایران کار می‌کردند، حساب ایرانیان را بسته‌اند و برخی کشورها نیز گفته‌اند، نمی‌توانند با ایران کار کنند. این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه گفته می‌شود، بازگشت تحریم‌ها این‌بار نسبت به قبل با سرعت بیشتری رخ خواهد داد، خطاب به ظریف گفت: ما به عنوان سربازان بخش خصوصی به دیپلماسی وزارت خارجه امید داریم. امیدواریم گره فعلی با مذاکره و دیپلماسی مقتدر حل شود. دیپلماسی که هم در کشورهای همسایه و هم در قدرت‌های بزرگ یک رویکرد را انتخاب می‌کند.
اما گویا این گفته‌ها همه آن چیزی نبود که دیگر اعضای پارلمان بخش خصوصی خواهان بیانش بودند. به‌طوری که واکنش رییس کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی را به دنبال داشت. محمدمهدی بهکیش معتقد بود اوضاع فعلی کشور از آنچه گفته شد، تیره‌تر است؛ چراکه به گفته او در دوران تحریم قبلی امریکا یاد گرفت مجاری تنفس کشور کجاست و امروز همه این مجراها را بسته و اجازه فعالیت به ما نمی‌دهد. از همینرو هشدار داد که اقتصاد ایران در حال محاصره شدن است و به‌نظر می‌رسد دوباره به اقتصاد کوپنی دچار خواهیم شد؛ مانند آنچه امروز در مورد ارز شاهد هستیم. او از وخیم‌تر شدن شرایط نقل و انتقال پول نیز سخن به‌میان آورد و تاکید کرد: امریکا می‌داند که بهترین راه برای لطمه وارد کردن به اقتصاد ایران جلوگیری از نقل و انتقال پول است. امروز می‌بینیم که وقتی دو وزیر در کابینه دولت آقای ترامپ تغییر می‌کند، بازار ارز کشور آنچنان به‌هم می‌ریزد که نمی‌توانیم از پس آن بربیاییم اما با این حال سیاست‌های قبلی خود را ادامه می‌دهیم. به گفته بهکیش اگر در برجام آن قدر موفق بودیم که امریکا ادعا می‌کند در برجام، ایران کلاه سر ما گذاشته است، پس چرا از مذاکره می‌ترسید. از طرفی به یاد داشته باشید که امروز دیگر مدیریت اقتصادی به بهبود شرایط کمک نمی‌کند، تا زمانی که روابط سیاسی اصلاح نشود، اقتصاد نیز به همین وضعیت باقی می‌ماند. البته بهکیش در بخشی از سخنان خود خطاب به ظریف گفت: امروز بار اصلی کار بر دوش شماست. شما به عنوان وزیر امور خارجه اگر مقداری جسارت خود را افزایش دهید، می‌توانید به جلو حرکت کرده و بدانید که در این مسیر ما پشت سر شما هستیم.
آنچه ظریف گفت
پس از مطرح شدن اظهارات بخش خصوصی، وزیر امور خارجه ایران نوبت یافت به آنچه شنیده است، پاسخ دهد. محمدجواد ظریف، بخش خصوصی را موتور محرکه اقتصاد و فعالان بخش خصوصی را سربازان اقتصادی خطاب کرد. او افزود: اگرچه وزارت امور خارجه در حوزه روابط خارجی اقتصادی محدود است اما همواره تلاش کرده از بخش خصوصی به عنوان کارفرما، همفکر و مشاور استفاده کند. اما به گفته او این بخش خصوصی است که می‌تواند با بهره بردن از ظرفیت شرکت‌های کوچک و متوسط باعث پیشرفت کشور باشد. او گفت: نگرانی‌های بجایی را امروز اعضای بخش خصوصی در حوزه اقتصادی مطرح کردند که می‌تواند منتقل‌کننده نظرات شما به همکاران باشد. ظریف با اشاره به صحبت‌های فعالان اقتصادی درخصوص اهمیت اقتصاد در قدرت ملی گفت: این موضوع نیز مورد ماست. چراکه دیگر مولفه‌های قدرت مانند سابق نیست و از ابتدای قرن بیستم قدرت اقتصادی در کنار قدرت نظامی موجبات پیشرفت یا عقب‌ماندگی کشورها می‌شد.
او با اشاره به دیپلماسی اقتصادی تاکید کرد: دولت‌ها دیگر صرف قدرت نظامی نیست که قدرتشان مطرح شود بلکه بُرد کلام آنهاست که تاثیرگذار می‌شود. در دوران مذاکرات عاملی داشتیم تحت عنوان هزینه بدنامی که امروز دولت «دونالد ترامپ» درگیر این مساله است و در درازمدت بدنامی ترامپ به نفع ما می‌شود. ظریف ادامه داد: چرا دستاورد خودمان را به دست خود نابود کنیم. دوستانی که یک روز می‌گفتند، برجام چه دستاوردی برای ما داشت امروز در رسانه‌های خود می‌گویند چرا فلان شرکت از ایران خارج شد. او با بیان اینکه برخی می‌گویند امریکا به این دلیل از برجام خارج شده چون برجام ایراد داشته، گفت: اما همین «ترامپ» نه تنها از برجام بلکه از موافقتنامه آب و هوایی پاریس، تفاهمنامه همکاری اقتصادی اقیانوس آرام، نفتا و برخی دیگر از قراردادهای بین‌المللی خارج شده است. آیا تمام آن موافقتنامه‌ها و قراردادهای بین‌المللی دارای نقص و ایراد بودند؟
وزیر امور خارجه با بیان اینکه اقدامات امریکا اقدامات ایذایی است یعنی آنها اقدام عملی و واقعی انجام نمی‌دهند بلکه بیشتر بحث روانی موضوع است که می‌خواهند ما را تحت فشار قرار دهند، گفت: ما باید به هدف آنها آشنا باشیم و بدانیم دشمن چه هدفی را و با چه مسیری دنبال می‌کند.
ظریف در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه برخی رسانه‌های غربی ازجمله رویترز روزانه 50 خبر دروغ درباره اقتصاد ایران منتشر می‌کنند، بیان کرد: این خط اخبار منفی علیه ایران با هزینه سرسام‌آور یکی از کشورهای همسایه ما دنبال می‌شود. او این را هم گفت که عده‌یی هم در داخل هستند که خیلی فراموشکارند و یادشان نیست تا چند وقت پیش صحبت از بی‌دستاورد بودن برجام می‌کردند و امروز گله‌مند از خروج شرکت‌های اروپایی از ایران هستند.
اما موضوع مهمی که از سوی ظریف در بحث اقتصاد مطرح شد این بود که برخی بازار را در داخل تحریک می‌کنند و می‌گویند همه طرف‌های خارجی ایران درحال خروج از کشور هستند. او خطاب به بخش خصوصی گفت: پیش‌بینی فعالان اقتصادی، صرف یک اقدام عملی فکری نیست بلکه صرف یک اقدام عملی و تاثیرگذار در روند کشور خواهد بود بنابراین باید بیشتر مراقب برخی پیش‌بینی‌های خود محقق‌ساز باشیم.
وزیر امور خارجه در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه موتور محرک اقتصاد اکثر کشورها امروز شرکت‌های متوسط و کوچک هستند که می‌توانند جایگزین شرکت‌های بزرگ باشند؛ گفت: به طور مثال وقتی شرکت توتال می‌خواهد با ایران همکاری داشته باشد صرفا دو کار را انجام می‌دهد و آن هم مدیریت و سرمایه‌گذاری است و بقیه آن را شرکت‌های متوسط و کوچک انجام می‌دهند.
از این رو ظریف به بخش خصوصی پیشنهاد داد تا در اتاق بازرگانی کارگروهی شکل بگیرد و شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی که توان همکاری با ایران را دارند، شناسایی شود تا ما فقط مصرف‌کننده نباشیم و این ما باشیم که به طرف اروپایی بگوییم با کدام شرکت‌ها کار خواهیم کرد و با کدام شرکت‌ها نمی‌توانیم همکاری داشته باشیم.
او همچنین با اشاره به مذاکراتی که با طرف‌های اروپایی صورت گرفته، خبر داد که مقرر شده، لیستی از شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی که توان همکاری با ایران را دارند در اختیار ما قرار دهند. از همین رو بهتر است همین اقدام را در داخل کشور نیز انجام دهیم تا به عنوان یک اقدام و گام سازنده در جهت حفظ برجام و آینده اقتصاد کشور عمل کرده باشیم.
ظریف تاکید کرد باید از راه‌های جدیدی که در جهان برای ما ایجاد شده، استفاده کنیم. او ادامه داد: این بخش خصوصی است که می‌تواند با بهره بردن از ظرفیت شرکت‌های کوچک و متوسط پیشرفت داشته باشد و ما معتقدیم که همه ما به کمک هم و با همکاری یکدیگر می‌توانیم، برجام را موفق یا ناموفق کنیم که در اینجا من معتقدم ناموفق شدن برجام برای ما خطرناک است ولی اگر مجبور شویم از برجام هم خارج خواهیم شد اما این انتخاب نظام نیست.
او در عین حال به دو مشکل مهم در اقتصاد کشور اشاره کرد؛ «مشکل شفافیت امور بانکی و مالی کشور و موضوع مبارزه با پولشویی» بنابه اظهارات او متاسفانه عده‌یی امروز از FATF تابویی ساخته‌اند که البته باید این را بگویم اکثر کسانی که درخصوص این موضوع صحبت‌هایی را داشته‌اند، اطلاع چندانی از آن ندارند و بعضا می‌گویند FATF شاید یک قرارداد باشد، شاید یک چارچوبی برای مذاکره است یا اینکه آنها احتمالا نمی‌دانند چه تاثیراتی این موضوع می‌تواند برای کشور در پی داشته باشد که امروز من نمی‌خواهم در این رابطه صحبتی کنم.
ظریف تاکید کرد که این دو مشکل قابل حل است و هر چند از اول نیز قرار نبود مشکلات بانکی توسط برجام حل شود بلکه مشکلات بانکی مربوط به عدم شفافیت و عدم عضویت در FATF است. او گفت: همان‌گونه که در بحث برجام در چارچوب فرمایشات ایشان حرکت کردیم در موضوع FATF هم این کار را ادامه خواهیم داد و جای نگرانی برای بازار نیست.
او در بخش پایانی صحبت‌های خود بار دیگر بر این موضوع تاکید کرد که باید به‌دنبال راه‌های جدید باشیم. راه‌هایی که غیرشفاف نباشند و البته نیازی به بوق و کرنا کردن آنها نیست و نباید به دنبال راه‌هایی باشیم که در گذشته از دل آنها کاسبانی بیرون آمد. مذاکره توسط بخش خصوصی چیزی است که ما از آن استقبال می‌کنیم چراکه این شما هستید که باید با طرف خارجی معامله کنید، بحث کنید و این شما هستید که به LC نیاز دارید و در نهایت این شما هستید که کار فرما و رییس ما به حساب می‌آیید و شما باید به ما بگویید که دولت در کجای مذاکرات و با چه کسی وارد میدان شود.» البته او این را هم گفت که ما نمی‌خواهیم تصویری غیرواقع‌بینانه ارائه کنیم؛ چراکه دشواری‌های بسیاری سر راه ما وجود دارد ولی ما اعتقاد داریم که می‌توانیم با کمک و همکاری یکدیگر موانع را از سر راه برداریم.
