رویداد ایران- مریم عمادی
درست در مقطعی که مذاکرات رفع تحریم در حال رسیدن به ایستگاه پایانی خود است، تیم سیاست خارجی ایران اصرار جدی بر «اخذ تضمین» از آمریکا در صورت احیای برجام دارد. اکنون یکی از مهم‌ترین نکاتی که مطرح می‌شود این است در حوزه سیاست و حقوق بین‌الملل هیچ‌چیزی به‌عنوان تضمین پایدار و واقعی از طرف مقابل وجود ندارد و کشورها بر اساس منافعشان تصمیم به ادامه حضور در یک توافق می‌گیرند یا برعکس از آن خارج می‌شوند. باوجوداین، چرا ایران دنبال تضمین است و این تضمین چه می‌تواند باشد و چه فایده‌ای دارد؟
در ارتباط با واژه تضمین در توافق باید این نکته را یادآور شد که مفهوم تضمین در درخواست ایران مبتنی بر دو نوع تضمین است اول تضمین اقتصادی است که اسم آن را تضمین حقوقی هم می‌گذارند و گویای این مسئله است که ایران خواسته تا دولت بایدن تضمین دهد اگر به هر دلیلی برجام در دوره حضور بایدن در رأس کاخ سفید به‌عنوان رئیس‌جمهور ایالات‌متحده به هم خورد و اجرایش متوقف شد، شرکت‌هایی که پیش‌ازاین زمان وارد تجارت با ایران شده یا سرمایه‌گذاری کرده‌اند شامل مجازات حاصل از به هم خوردن برجام نشوند و منافع این شرکت‌ها تا اتمام قراردادهایشان با ایران حفظ شود و بعدا تحریم‌ها شروع شوند. وجود چنین تضمین مکتوبی این اجازه را به شرکت‌ها و نهادهای مالی خارجی می‌دهد که در صورت تخطی آمریکا از اجرای تعهدات برجامی و حرکت به سمت جریمه کردن این شرکت‌ها، امکان شکایت در محاکم بین‌المللی را داشته باشند و به لحاظ حقوقی سندی برای ارائه به این محاکم در دستشان باشد. بعد دیگری از اخذ تضمین، ذاتی است که ناظر بر این مسئله است که اگر آمریکایی‌ها برجام را نقض کنند، ایران باید بتواند برنامه هسته‌ای خودش را به‌سرعت برگرداند. چنین تصمیمی در حوزه تعهدات هسته‌ای تعریف می‌شود و اینکه ایران چطور باید رفتار کند و غنی‌سازی را به چه سطحی ببرد. البته کارشناسان معتقدند که اگر جمهوری اسلامی ایران می‌خواهد تضمین درستی اخذ کند باید بتواند امکان برگشت هسته‌ای را در مذاکرات فراهم کند.
مسئله دیگر این است که ایران تضمینی فراتر از اختیارات دولت بایدن نمی‌خواهد و دولت ایران می‌خواهد ضمن اینکه هزینه خروج آمریکا را از برجام افزایش دهد به این نتیجه برسد که دولت فعلی آمریکا واقعا چقدر متعهد به توافق خود است اگر بایدن حتی حاضر به تضمین در دوره خود نباشد، هرچند این تضمین تشریفاتی باشد، چطور می‌توان به اجرای سایر بخش‌های توافق به‌ویژه رفع تحریم‌های هسته‌ای و برجامی دل‌خوش کرد؟ البته گرفتن تضمینی آن‌هم از آمریکایی‌هایی که یک‌بار از برجام خارج‌شده‌اند و صراحتا اعلام می‌کنند تضمین در حقوق بین‌الملل جایی ندارد، دشوار است ضمن اینکه دولت بایدن هم علنی اعلام کرده که دولت بعدی می‌تواند توافق را کنار بگذارد! واقعیت این است که یک اصول ثابت در هرم قدرت آمریکا مبنی بر «نقض سیستماتیک تعهدات بین‌المللی» پس از بی‌مصرف شدن آن وجود دارد: یعنی توافق با دولت فعلی و ابطال از سوی دولت‌های بعدی آمریکا! در این راستا باید گفت همزمان با آغاز دور جدید مذاکرات وین پیرامون رفع تحریم‌ها در سال پیش، تعداد کثیری از نمایندگان جمهوری‌خواه نامه‌ای سرگشاده خطاب به رئیس‌جمهور بایدن ارسال کردند و یادآوری کردند که اعمال تحریم‌های اقتصادی در حوزه اختیارات کنگره است و زمانی که جمهوری‌خواهان (احتمالا سال ۲۰۲۴) بازگردند، با تصویب قانون فشار حداکثری بر اختیارات کنگره در تحریم‌های اقتصادی تأکید خواهند کرد و دولت بایدن را نظیر دولت اوباما برای برداشتن تحریم و سوءاستفاده از اجازه معافیت تحریمی برای ایران محدود خواهد کرد. این اظهارات نشان‌دهنده این است که اولا بحث تصویب برجام در کنگره ملغی است و دنیا هم باید بداند واشنگتن حتی برای امضای رئیس‌جمهور خود اعتباری قائل نبوده و به آن پایبند نیست. ثانیا؛ تیم ایران هم نباید خود را معطل بازی دو جناح داخلی آمریکا در زمینه تضمین کند. دیگر مسجل شده که رویکرد هرم قدرت آمریکا در قبال ایران یک دور باطل سینوسی است که طی آن «دموکرات» توافق می‌کند و «جمهوری‌خواه» از آن خارج می‌شود. نتیجه هم چیزی جز وابستگی اقتصاد کشور به اسم «مذاکره با آمریکا» نیست؛ بنابراین وقتی‌که نمایندگان آمریکایی چنین موضعی در برابر برجام دارند راهی وجود ندارد که کشوری مانند ایران در توافق با آن‌ها طلب خسارت نکند. شاید همین فردا توافق با امضا بایدن به مرحله اجرا برسد اما کنگره آن را وتو کند و یا رئیس‌جمهور آینده آمریکا این توافق را پاره نماید. از این منظر است که جمهوری اسلامی محکم در ارتباط با تضمین‌ها ایستاده است.
