دو سال پس از فوت مریم میرزاخانی اولین زن و اولین ایرانی برنده جایزه فیلدز و استاد تمام دانشگاه استنفورد، بنیاد جایزه دستاورد علمی، جایزه بزرگ ریاضیات موسوم به "مرزهای نوین" که برای زنان ریاضیدان جوان درنظر گرفته را به افتخار میرزاخانی به نام وی نامگذاری کرده است.
این بنیاد جایزه ۵۰ هزار دلاری مذکور را به زنان ریاضیدان جوانی که در دو سال منتهی به زمان اعلام جایزه، دکترای خود را در زمینه ریاضیات دریافت کرده باشند، اهدا می‌کند. این جایزه ممکن است به دو یا چند نفر اهدا شود. این بنیاد خبر مذکور را طی مراسمی که یکشنبه ۳ نوامبر برگزار کرده بود، اعلام کرد و خبر را دوشنبه بر روی سایت خود قرار داد.
در این مراسم افراد مشهوری چون "مارک زاکربرگ" (Mark Elliot Zuckerberg)، مؤسس فیسبوک نیز حضور داشتند.
جایزه موفقیت‌های علمی یا جایزه دستاورد علمی (Breakthrough Prize) مجموعه جوایزی بین‌المللی هستند که از سوی هیات مدیره این جایزه به پاس پیشرفت‌های علمی در سه شاخه علوم زیستی، فیزیک بنیادی و ریاضیات اعطا می‌شود.
این جوایز را "سرگئی برین" و "ان ویسیکی"، "مارک زاکربرگ" و "پریسیلا چان"، "یوری میلنر" و "جولیا میلنر" و "جک ما" و " ما هواتنگ " بنیاد نهادند. برندگان هر یک از این سه شاخه مذکور، سه میلیون دلار جایزه می‌گیرند.
"ریچارد تیلور" (Richard Taylor)، رئیس کمیته انتخاب بنیاد جایزه دستاورد علمی ریاضیات، گفت: ما امیدواریم که جایزه مرزهای نوین که به نام "مریم میرزاخانی" نامگذاری شده، الهام‌بخش زنان جوان مشتاق به علم ریاضی باشد تا این علم را دنبال کنند. شناسایی زنان الهام‌بخش در رشته ریاضیات، ادای دینی به ذهن زیبا و درخشان مریم میرزاخانی خواهد بود.
طی این مراسم علاوه بر نامگذاری جایزه‌ای به نام این دانشمند ایرانی، بنیاد جایزه دستاورد علمی این جایزه را به همکار قدیمی و همیشگی دکتر میرزاخانی ، "الکس اسکین" (Alex Eskin) استاد دانشگاه شیکاگو بخاطر اکتشافات انقلابی وی و مریم میرزاخانی در زمینه "پویایی در فضاهای ماژول" (dynamics on moduli spaces) از جمله اثبات "قاعده گرز جادویی" (magic wand theorem) " جایزه دستاورد علمی ریاضیات ۲۰۲۰" (۲۰۲۰ Breakthrough Prize in Mathematics) اهدا کرد.
تحقیق اصلی اسکین و میرزاخانی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد، مجر به اتفاقات و نتیجه‌گیری‌های بسیاری در ریاضیات از جمله "مساله روشنایی" (Illumination problem) شد.
طی این مساله این سؤال مطرح می‌شود که آیا یک پرتو نور حاصل از یک منبع در داخل یک اتاق آینه هر یک از نقاط آن اتاق را روشن می‌کند یا اینکه بعضی از نقاط برای همیشه تاریک باقی می‌مانند. اسکین و میرزاخانی پس از مطالعه در سطوح انتزاعی چند بعدی به این نتیجه رسیدند که در اتاق‌های چند ضلعی با چند زاویه، فقط تعداد محدودی از نقاط آن اتاق، تاریک می‌مانند.
مریم میرزاخانی
مریم میرزاخانی، نابغه ریاضیات و برنده جایزه فیلدز (مدال بین‌المللی اکتشافات برجسته در ریاضی) در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ در تهران به دنیا آمد. تحصیلات متوسطه را در دبیرستان فرزانگان تهران گذراند و طی سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ توانست دو بار مدال طلای المپیاد کشوری را از آن خود کند. پس از آن نیز در المپیاد جهانی ریاضی در هنگ‌کنگ (۱۹۹۴) و کانادا (۱۹۹۵) رتبه نخست جهانی را با نمره کامل به دست آورد.
وی پس از این سال‌ها و دریافت مدرک کارشناسی ریاضی از دانشگاه شریف، تحصیلات خود را در دانشگاه هاروارد ادامه داد. میرزاخانی پیش از این توانسته بود اثبات ساده‌ای برای یک قضیه ریاضی را در ماهنامه انجمن ریاضی آمریکا به چاپ برساند. او تا مقطع دکتری به تحصیل در هاروارد ادامه داد، پس از آن به پرینستون رفت و پس از اخذ درجه استادتمامی در این دانشگاه، از سپتامبر ۲۰۰۸ به تدریس در دانشگاه استنفورد مشغول شد. میرزاخانی درحقیقت در تلاش بود تا معمای ابعاد گوناگون فرم‌های غیرطبیعی هندسی را حل کند. ظاهر نافرم این اشکال انتزاعی، محاسبه حجم آن‌ها را به معمایی جدی برای ریاضیدانان مبدل کرده است. میرزاخانی با یافتن راهی جدید دست به یک ابتکار عمل بزرگ زد و با ترسیم یک‌سری از حلقه‌ها بر روی سطح این گونه اشکال پیچیده، به محاسبه حجم آن‌ها پرداخت. کاربردهای عملی اندکی برای پژوهش او وجود دارد، اما اگر مشخص شود که جهان توسط هندسه هذلولی اداره می‌شود، کار او می‌تواند به تعریف دقیق شکل و حجم آن کمک کند.
از او افتخارات زیادی به جا مانده، از قرار گرفتن در فهرست ۱۰ نفره نشریه پاپیولر ساینس به عنوان افرادی که افق‌های تازه‌ای در مرزهای جهان گشوده‌اند تا دریافت جایزه فیلدز که بالاترین نشان افتخار در رشته ریاضی است؛ اما آنچه بیش از همه‌چیز جلب نظر می‌کند، شخصیت والای علمی او و شیوه‌ای است که در کلام برترین دانشمندان جهان به تصویر درآمده است. مدال فیلدز هر چهار سال یک بار در "کنگره بین‌المللی ریاضی" به ریاضیدان‌های برجسته زیر ۴۰ سالی اعطا می‌شود که دستاورد قابل‌توجهی در علم ریاضیات داشته‌اند. در حال حاضر نیز میرزاخانی، تنها زن در فهرست ۵۶ برنده این مدال است.
مریم میرزاخانی، بینش جدیدی را نسبت به ریاضیات به ما نشان داد. نبوغ، این بار خود را در قالب یک زن ایرانی به جهان نشان داد که روی برگه‌های نامحدود، نظریاتی را ارائه می‌داد.
بخشی از متنی که این دانشمند بزرگ در هنگام دریافت جایزه فیلدز قرائت کرد، به شرح زیر است:
"بدون علاقه داشتن به ریاضی ممکن است آن را سرد و بیهوده بیابید. اما زیبایی ریاضیات خود را تنها به شاگردان صبور نشان می‌دهد. پُرارزش‌ترین بخش مطالعه ریاضی، لحظه‌ای است که می‌گویی آها! ذوق کشف و لذت فهمیدن چیزی جدید. احساس ایستادن بالای یک بلندی و رسیدن به دیدی شفاف و واضح."
بدون شک مریم میرزاخانی خود شاگرد صبوری بود که لذت حقیقی کشف علمی را چشیده و هر لحظه از زندگی پربارش را بی‌دریغ وقف تلاش علمی خود کرد.
مریم میرزاخانی، ریاضیدان ایرانی، سال ۹۶ در اثر سرطان از دنیا رفت. روزنامه "ایندیپندنت" در پی درگذشت نابغه ریاضی ایران و جهان گزارش جامعی را به وی اختصاص داد.
"ایندیپندنت" در این باره نوشت: مریم میرزاخانی که در سن ۴۰ سالگی به دلیل ابتلا به سرطان سینه درگذشت، یک ریاضیدان کارکشته و اولین زنی بود که مدال «فیلدز» معروف به نوبل ریاضی را به دست آورد. مدال فیلدز بالاترین جایزه در رشته ریاضیات و معادل جایزه نوبل است. "مارک تسیر لاوین" رئیس دانشگاه استنفورد، در ادای احترام به مریم میرزاخانی گفت: «مریم یک نظریه‌پرداز درخشان ریاضی و همچنین یک فرد فروتن بود که جوایز خود را تنها به این امید که دیگر زنان را به ادامه دادن مسیر خود تشویق کند، دریافت می‌کرد. سهم او به عنوان یک دانشمند و نقش اساسی وی مهم و پایدار است و جای او در اینجا، دانشگاه "استنفورد" و در سراسر دنیا، عزیز و خالی خواهد بود.»
