بررسی داده‌های بودجه خانوار مرکز آمار نشان می‌دهد سفره محدود خانوارهای دهک اول (کم‌برخوردار) در سال گذشته، کوچک‌تر از قبل شده است. مثلا یک پنجم از میزان مصرف گوشت دام دهک اول، در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ حذف شده است تا میزان مصرف آنها، به کمتر از ۴۰۰ گرم در ماه برسد. حذف مصرف در اغلب کالاهای اساسی خوراکی رویت می‌شود. علاوه بر اینها، خانوارهای دهک اول در سال ۹۷، اقدام به فروش حدودا ۶۵۰ هزار تومان از لوازم زینتی و شخصی خود برای پوشش هزینه‌ها کرده‌اند.
از سویی بر اساس گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد شاخص کل قیمت مصرف‌کننده برای خانوارهای کشور، در طول ۷ ماه ابتدایی سال‌جاری معادل ۵/ ۱۲ درصد رشد کرده است. این مساله نشان می‌دهد اقتصاد ایران همچنان درگیر شرایط تورمی است.
چه عواملی باعث کوچک‌تر شدن سفره‌ها شد؟
وحید محمودی پژوهشگر حوزه فقر در گفتگو با فرارو با اشاره به اینکه طی دو سال گذشته دو اتفاق موجب کوچک‌تر شدن سفرهای اقشار کم درآمد جامعه را فراهم آورد، گفت: «منفی شدن نرخ رشد اقتصادی و سه برابر شدن نرخ ارز که باعث شد نرخ تورم با افزایش فزاینده‌ای روبرو شود، عواملی بودند که افزایش فقر در کشور را به دنبال داشته است.»
وحید محمودی پژوهشگر حوزه فقر در گفتگو با فرارو با اشاره به اینکه طی دو سال گذشته دو اتفاق موجب کوچک‌تر شدن سفرهای اقشار کم درآمد جامعه را فراهم آورد، گفت: «منفی شدن نرخ رشد اقتصادی و سه برابر شدن نرخ ارز که باعث شد نرخ تورم با افزایش فزاینده‌ای روبرو شود، عواملی بودند که افزایش فقر در کشور را به دنبال داشته است.»
وی با تاکید بر اینکه یکی از آثار مخرب افزایش تورم طی سالیان اخیر، عمیق‌تر شدن فاصله طبقاتی است، گفت: «در مورد وضعیت فعلی این نکته را می‌توان بیان کرد که افزایش تورم فقیر را فقیرتر می‌کند و غنی را غنی‌تر، حال در عمل نیز این اتفاق رخ داده، به طوریکه نابرابری در درآمد و استفاده در فرصت‌ها تشدید شده است.»
این استاد تمام دانشگاه تهران با بیان اینکه منفی شدن نرخ رشد اقتصادی باعث شده کیک اقتصاد ایران کوچک‌تر از گذشته شود، افزود: «این امر باعث شده که در صحنه اقتصاد کشور رکود تورمی شکل بگیرد، که یکی از تبعات آن کاهش اشتغال‌زایی و افزایش نرخ بیکاری است، که این امر نیز در نهایت فشار بیشتری به اقشار آسیب پذیر جامعه می‌آورد و باعث کوچک شدن سفره های آنها خواهد شد.»
محمودی با اشاره به اینکه در مطالعات مرتبط با فقر دو فاکتور رشد و بازتوزیع از اهمیت بسزایی برخوردار است، بیان داشت: «زمانی که نرخ رشد اقتصادی منفی باشد، به تبع آن‌حجم سرمایه‌گذاری‌ها نیز با افت روبرو می‌شود و در نهایت سطح درآمدها با کاهش همراه خواهد شد، که در این بین بیشترین فشاری که وارد می‌شود، به قشر فقیر جامعه است.»
وی ادامه داد: «از سوی دیگر باز توزیع امکانات و درآمدها در وضعیتی که تورم با افزایش روبرو است و فاصله طبقاتی عمیق‌تر شده، به نفع طبقه دارا تمام خواهد شد، چرا که آنها به مراکز توزیع درآمد و ثروت نزدیک‌تر هستند و با توجه به رانتی که در دست دارند، بسیاری از امکانات را به نفع خود تصاحب می‌کنند.»
این پژوهشگر حوزه فقر تصریح کرد: «همیشه در طول دهه‌های گذشته یا نرخ رشد اقتصادی منفی بود یا اینکه تورم فزاینده، به بیان دیگر در زمان‌های مختلف تنها یکی از این دو عامل منفی بود و آن یکی مثبت و در چنین حالتی این دو با هم همپوشانی داشتند همدیگر را خنثی می‌کردند، اما امروز آنها در جهت منفی با هم در یک راستا قرار دارند و این موضوع فشار زیادی را به اقشار کم درآمد جامعه وارد کرده و سفرهای آنها را کوچک‌تر ساخته است.»
طبقه متوسط در حال از بین رفتن است
محمودی با اشاره به اینکه در چنین وضعیتی نیز در عمل طبقه متوسط در حال لاغرتر شدن و حرکت به سمت طبقه فقیر است، گفت: «این در حالی است که طبقه پردرآمد جامعه نیز با توجه به فرصت‌های نابرابری که در اختیار آنها قرار گرفته، از این امکانات در بخش غیر مولد اقتصادی بهره‌گرفته‌اند، به جای اینکه آن را در بخش مولد به کار گیرند.»
این استاد دانشگاه اذعان داشت: «حال در چنین شرایطی کار آفرینان به حاشیه رانده می‌شوند و به سوی اضمحلال حرکت می‌کنند که این امر از ایجاد فصای رانتی برای طبقه غنی جامعه ناشی می‌شود که در نهایت این قضیه نیز به کوچک‌تر شدن کیک اقتصاد منجر خواهد شد که آن‌هم دست آخر به ضرر اقشار کمتر برخوردار تمام می‌شود.»
وی با بیان اینکه آثار سنگین تورمی در اکثر مواقع هزینه بسیار بیشتری را بر قشر فقیر جامعه تحمیل می‌کند، گفت: «با توجه به اینکه دسترسی آنها به منابع درآمدی محدود است، آنها آثار این تورم را بیشتر و ملموس تر لمس می‌کنند و خروجی آن نیز کوچک تر شدن سفره های اقشار کم درآمد و آسیب‌پذیر جامعه است.»
محمودی با اشاره به گزارش مرکز آمار درباره وضعیت بودجه خانوارهای ایرانی، اظهار داشت: «این گزارش نیز تائید‌می‌کند که افراد فقیر جامعه ازنظر دسترسی به مواد خوراکی با محدودیت‌های بیشتری نسبت به گذاشته مواجه هستند و تورمی که به وجود آمده مواد غذایی را با افزایش بسیار زیادی روبرو کرده است.»
این پژوهشگر حوزه فقر با تاکید بر اینکه کم فروشی نیز در این ایام به وضوح دیده می‌شود، بیان داشت: «در گذشته شما یک پاکت شیر را می‌دیدید در آن آب نیز قاطی است، اما امروزه باید گفت، در آب نیز مقداری شیر می‌ریزند و به دست مردم می‌دهند، این امر نیز به ضرر قشر فقیر جامعه تمام شده و دسترسی آنها را به مواد غذایی سالم و مقوی محدود تر کرده است.»
وی اضافه کرد: «اگر این تغییرات کمی و کیفی را در مواد خوراکی به تغییرات قیمتی انتقال دهیم، مشاهده می‌کنیم که حجم تغییرات قیمت برای اقشار فقیر و کم درآمد جامعه خیلی بیشتر از اقشار پردرآمد بوده است، از سوی دیگر نیز فشارهای دیگری نیز بر اقشار آسیب پذیر وارد می‌شود که آنها را بیش از گذشته در تنگنای مالی قرار می‌دهد.»
محمودی خاطرنشان ساخت: «دراکثر خانواده‌های متوسط وحتی کم درآمد دانشجویان دانشگاه‌های شهریه‌ای وجود دارند و خانواده برای تامین مبلغ تحصیل فرزندان با مشقت فراوانی روبرو هستند، اما بعد از اینکه فرد درسش تمام می‌شود به دلیل اینکه دسترسی برای پیدا کردن شغل ندارد، به خیل بیکاران اضافه می‌شود و این امر برای خانواده وی نیز گران تمام خواهد شد.»
به اعتقاد کارشناسان با توجه به اوضاع اقتصادی فعلی، طبقه متوسط هر روز لاغرتر می شود
راهکار اصلی ریشه کن کردن فقر، اصلاح سیاست‌گذاری ها است
این کارشناس مسائل فقر با تاکید بر اینکه اقشار پردرآمد دسترسی بسیار بهتر و راحت تری به مسیرهای دستیابی به شغل دارند، گفت: «اما در مقابل افراد کمتر برخوردار جامعه از چنین دسترسی برخوردار نیستند و عملا با توجه به اینکه در دانشگاه نیز مهارت خاصی را یاد نمی‌گیرند، در یافتن شغل مناسب در بن‌بست قرار می‌گیرند.»
این استاد تمام دانشگاه تهران در رابطه با راهکارهای ریشه‌کن کردن فقر، توضیح داد: «اصلی‌ترین راهکار در این راستا افزایش کیفیت در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی- اجتماعی است، تا زمانیکه در این سیاست‌ها تجدید نظر صورت نگیرد، نمی‌توان فقر را به صورت کامل از بین برد.»
محمودی افزود: «باید اقدامات زیر ساختی انجام شود و مسائلی نظیر آموزش، بهداشت، تامین اجتماعی و... با تحولات اساسی وبنیادین روبرو شوند، از سوی دیگر باید حجم سرمایه‌گذاری‌های انجام شده نیز چه داخلی و چه خارجی نیز با افزایش روبرو شوند، تا بتواند اشتغال‌زایی انجام دهد و سطح درآمدی آحاد جامعه را با افزایش روبرو ساخت.»
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه دریافت‌کنندگان امسال نوبل اقتصاد در دو حوزه آموزش و سلامت کار کرده‌اند، گفت: «با توجه به اینکه در کشورمان نیز از این موارد به وفور وجود دارد، برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران می‌توانند پژوهش‌ها و یافته‌های نوبلیست‌های اقتصادی امسال را به عنوان الگو قرار دهند و بر اساس آن برنامه‌های اصلاحی لازم را تدوین کنند، تا بر اساس آن بتوان با فقر به صورت علمی و عملی مواجه شد و برای ریشه‌کن کردن آن اقدامات لازم را انجام داد.»
