ایرانی‌ها خودشان را زیبا نمی‌بینند. این واقعیتی غیر قابل کتمان است. تمایل زنان و مردان ایرانی به عمل جراحی زیبایی تبی است که در چند سال اخیر نه‌تنها فروکش نکرده بلکه هرسال بالاتر رفته است. طبق آمار ISAPS در سال ۲۰۲۰ در آمریکا در مجموع ۴،۶۶۷،۹۳۱ عمل زیبایی جراحی و غیر جراحی انجام شده، برزیل با تعداد ۱،۹۲۹،۳۵۹ عمل در رتبه دوم، آلمان و ژاپن به ترتیب ۱،۱۵۷،۷۳۸ و ۱،۰۵۸،۱۹۸ بعد از ایالات متحده و برزیل قرار دارند و نیز طبق آمار این سازمان میزان عمل‌های زیبایی در سال، در این میان، ایران رتبه بیست در این جدول را دارد و عمل زیبایی بینی در ایران، بیشترین عملی است که انجام می‌شود. در میان کشورهای منطقه، ایران و ترکیه بالاترین آمار جراحی‌های زیبایی را دارند. حتی با شیوع بیماری کرونا هم انجام عمل‌های زیبایی کاهش نیافته درحالی‌که در بسیاری از کشورهای جهان انجام عمل‌های غیرضروری تا حد بالایی کاهش‌یافته است. اما واقعا چرا ایرانی‌ها تمایل بالایی به جراحی‌های زیبایی دارند؟
از مقایسه دوران کودکی تا نقش چشمگیر رسانه
فرشته زارع روانشناس و طرحواره درمانگر در این زمینه می‌گوید: از نگاه رویکرد طرحواره درمانی یکی از عوامل مهم ترویج جراحی‌های زیبایی، مقایسه‌های ناعادلانه و نا به‌جای دوران کودکی است که این موضوع هم در سطح خانواده‌ها هم مدارس و رسانه‌ها و جامعه به‌وفور مشاهده می‌شود. از زمانی که هر کودکی از لحاظ رشدی، علمی، ارتباطی، ظاهری و...با اطرافیان و یا خواهر برادران خود مقایسه می‌شود، باور ناسالم و ناکارآمد «من کافی نیستم» و یا من «ارزشمند نیستم» در ذهن شکل می‌گیرد و طرحواره ی ناسازگاری به‌عنوان طرحواره نقص و شرم به وجود می‌آید. طرحواره ای که عملکرد فرد را در آینده تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و گاهی تمام تلاش فرد تلاش برای جبران این حس نقص و بی‌ارزشی است و این جبران در جامعه ما در سطح ظاهر به‌شدت رو به افزایش است. نکته قابل‌توجه اینجاست که داشتن چهره‌ای زیبا و گام برداشتن در مسیر زیبایی به ذات خود غلط و نادرست نیست بلکه مشکل از جایی شروع می‌شود که فرد یک نقص را به کل شخصیت خود تعمیم دهد و تمرکز افراطی و وسواس‌گونه بر روی ظاهر داشته باشد؛ بنابراین این موضوع را باید در نظر داشته باشیم که زیبایی جنبه‌های مختلفی دارد که بخش ظاهر، بخش بسیار کوچکی از آن است و افراد با چنین طرحواره ای باید با کمک روانشناس به ارزشمندی درونی دست پیدا کنند.
چه کسانی طرحواره نقص و شرم دارند؟
این روانشناس در مورد ویژگی‌های افراد مستعد عمل‌های جراحی زیبایی می‌گوید: این افراد معمولا اعتمادبه‌نفس ندارند (خودشان را قبول ندارند اعم از مهارت‌ها یا فکرها و قضاوت‌هایشان). عزت‌نفس ندارند به این معنی که احساس ارزشمندی ندارند و خودشان را دوست ندارند. حسشان به ظاهرشان خوب نیست (ممکن است نقصی در ظاهرشان باشد، ممکن است نباشد). رفتارهای خودشان را نمی‌پسندند و زیر ذره‌بین هیولای سرزنشگر درون خودشان هستند. از سوی دیگر ناخودآگاه تحت‌تأثیر طرحواره نقص و شرم از خودشان عیب‌وایراد می‌گیرند و ممکن است حتی پیش دیگران هم عیوبشان را بازگو کنند. احساسات منفی زیادی مثل گناه و عذاب وجدان و اضطراب زیادی را تجربه می‌کنند چون یک بعد مهم طرحواره شرم و نقص، احساس شرمندگی است. به‌خاطر احساس شرم و اضطراب در بسیاری از موقعیت‌ها مهارت‌های خودشان را بروز نمی‌دهند و فرصت‌های طلایی رشد و پیشرفت را از دست می‌دهند. بابت تجربه احساسات طبیعی مثل اضطراب، حسادت، دوست داشتن و…. خودشان را سرزنش می‌کنند.
اما چه باید کرد؟
این طرحواره درمانگر در ادامه می‌گوید: زمانی که کودک بودیم، نزدیکترین افراد زندگیمان که والدین یا خواهر و برادرها یا همسالانمان بودند، به‌اندازه کافی احساس مهم و ارزشمند بودن به ما نداده‌اند، به‌اندازه کافی احساس نکردیم که خوب هستیم و صرفا به‌خاطر وجود داشتن و انسان بودنمان باارزش هستیم. اگر اوضاع وخیم‌تر از این بوده باشد و به‌خاطر ظاهر و قد و انداممان و حتی بعضی رفتارهایمان مورد تمسخر و قضاوت و انتقاد و تحقیر و سرزنش و طردشدن قرار گرفته باشیم، این باور در ما شکل‌گرفته که ذاتا ادم با نقص و مشکلی هستیم. نقص و شرم یعنی نقابی زیبا به چهره ولی احساسی بد در درون، یعنی نمایش دادن آنچه که به‌واقع نیستیم. پس برای جلوگیری از بروز این طرحواره بهتر است موارد زیر در نظر گرفته شود:
همه ما دارای فردیت و ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستیم پس مقایسه در هر سطحی می‌تواند آسیب‌رسان باشد. گاهی خانواده‌ها از مقایسه کردن به‌عنوان ابزاری برای تربیت فرزندانشان استفاده می‌کنند، دادن حس گناه به کودکان اگر جایی کاری را درست انجام ندادند نیز یکی از عوامل ایجاد حس بی‌ارزشی است. انتظار والدین و معلمین برای بهترین بودن دانش‌آموزان و رقابت‌های ناسالم هم تأثیرگذار است. تلاش برای زیبایی، ثروتمند شدن، تلاش و کارکردن و موفق شدن همه رفتارهای سالمی هستند. تأکید آنجاست که تمرکز افراطی و بیش از حد بر این مسائل وجود دارد و پای هیجان‌های شدید در میان است.
چند راهکار ساده
خودتان را به‌عنوان یک مجموعه کل از ویژگی‌های مثبت و منفی بپذیرید (هیچ‌کس توی دنیا کامل نیست. ((پذیرش خود)) ما فرشته یا معصوم نیستیم. اشتباه کردن و نقص داشتن بخش ذاتی انسان تا آخر عمر است، آن ویژگی و یا عضوی از خودتان که دوست ندارید را بزرگنمایی نکنید و به کل شخصیت خود تعمیم ندهید). در راستای درمان طرحواره نقص وشرم قدم بردارید، اگر از موقعیت‌هایی که می‌تواند باعث رشدتان شود دوری می‌کنید، کم‌کم شروع به حرکت و ورود به این موقعیت‌ها کنید. نمی‌توانید صبر کنید تا طرحواره نقص و شرم کاملا برطرف شود و بعد احساس خوب پیدا کنید؛ بنابراین با وجود احساس اضطراب به سمت رشد حرکت کنید. طرحواره نقص و شرم ممکن است به‌خاطر نقص‌های واقعی باشد، اگر نقص ظاهری یا جسمی دارید که قابل برطرف‌شدن است حتما برای درمان یا اصلاح اقدام کنید.
