جای خالی روزنامه‌نگاری توسعه

به بهانه ششمین سالگرد انتشار روزنامه رویداد امروز و به یاد استاد در بستر بیماری ام دکتر هادی خانیکی و با آرزوی شفای عاجل برای ایشان از روزنامه‌نگاری توسعه و ضرورت گسترش آن در مطبوعات سخن می‌گویم. جای خالی و ضرورتی که هرگز در این سال‌ها به‌رغم شعارهای گوناگون پر نشده و اساسا شناخت کافی از روزنامه‌نگاری توسعه و کارکردهای آن در جوامع درحال‌توسعه وجود ندارد. اینکه کشورهای درحال‌توسعه به تقلید از جوامع غربی روزنامه‌نگاری تجاری و خبری را الگوی خود قرار دهند خطایی است که براثر عدم مطالعه کارکردهای روزنامه‌نگاری توسعه به آن گرفتارشده‌ایم. از بعد نظری روزنامه‌نگاری توسعه دربرگیرنده یکی از نظام‌های شش‌گانه هنجاری مطبوعات تحت عنوان «نظام توسعه‌ای مطبوعات» است؛ که به‌وسیله دنیس مک کوایل نظریه‌پرداز آمریکایی طبقه‌بندی و مطرح شد.
روزنامه‌نگاری توسعه متمرکز بر رفع نیازهای اساسی مردم نظیر، تقویت مردم در بیان ارتباط و مدیریت توسعه و بهبود فقر و نابرابری است. روزنامه‌نگاری توسعه دموکراتیک است و تأکید بر ارتباطات از «پایین به بالا» دارد. گزارشگری پایین به بالا منجر به انتشار اخباری نظیر عقاید و دیدگاه‌های مردم می‌شود که به‌طور نامطلوبی تحت تأثیر نوگرایی است. با اولویت دیدگاه‌های مردم در سطح عادی، روزنامه‌نگاری توسعه به آن‌ها اجازه می‌دهد تا به مخاطبین جمعی و سیاستگذاران دسترسی داشته باشند. روزنامه‌نگاری توسعه رویکردش به گزارشگری هم عمل‌گرایانه و هم نامتعارف است. درحالی‌که روزنامه‌نگاری سنتی واقعیت‌هایی که درست است را گزارش می‌کند و تلاش آگاهانه‌ای برای مخاطب بی‌طرف از موضوع خبر دارد، روزنامه‌نگاری توسعه تلاش‌هایی برای ارتقاء اصلاحات و تشویق کنش اجتماعی می‌کند. روزنامه‌نگاران توسعه نقش روشنفکران حرفه‌ای را بازی می‌کنند، آن‌ها انرژی برای جنبش‌های اجتماعی فراهم می‌کند و کمک به خلق آگاهی درباره نیاز به کنش می‌کند. روزنامه‌نگاران می‌توانند در «بیان ارتباط اشکال اعتراضات نوظهور» و «بیان معنا و مفهوم عمیق‌تر» کمک کند.
روزنامه‌نگاران توسعه به تولید روزنامه‌نگاری توسعه در چند بعد جغرافیایی و هم درون ساختار کلی صنعت خبر تشویق می‌کند. تمرکز جهانی به مالکیت در صنعت رسانه فضای کمی برای تولیدات فرهنگی به‌جا گذاشته است که از ادارات دولتی انتظار می‌رود و حتی فضای کمتری برای مطالب دارد که حتی از تغییرات ساختاری محدود حمایت می‌کند؛ بنابراین روزنامه‌نگاران توسعه هم از توسعه رسانه جایگزین (معمولا رسانه محلی) و هم از مانیتورینگ انتقادی حمایت می‌کند و گاهی از رسانه جریان اصلی استفاده می‌کند.
اما در عمل چه کنیم تا به سمت‌وسوی روزنامه‌نگاری توسعه حرکت کنیم؟ روزنامه‌نگاری توسعه علاوه بر توجه به چهارعنصر خبر (که، چرا،کجا و کی) به عناصر «چرا » و «چگونه » توجه خاص دارد. در بین ارزش‌های خبری،اهمیت «دربرگیری » از اهمیت «شهرت » بیشتر است و ارزش خبری «برخورد » نیز قابل‌توجه است. در حال حاضر متأسفانه اکثر رسانه‌ها در مسیر عکس حرکت می‌کنند و همچنان بر طبل ارزش خبری شهرت و عنصر خبری «که» می‌کوبند؛ امید است در سال ششم انتشار روزنامه رویداد امروز بیشتر بتوانیم از روزنامه‌نگاری خبری و تجاری فاصله گرفته و با روزنامه‌نگاری توسعه عجین شویم.