تاریخ معاصر ایران همواره یکی از مهم‌ترین سوژه‌ها برای فیلمسازان این مرز و بوم است و در طی سال‌های گذشته آثار سینمایی و تلویزیونی بسیاری با محوریت آن ساخته و پرداخته شده‌اند.
در میان تمامی اتفاقات پرهیاهو و پیچیده‌ای که در تاریخ معاصر رخ داده است، همیشه برخی از وقایع و شخصیت‌ها بیشتر در کانون توجهات قرار گرفته و نقش محوری سریال‌ها و فیلم‌های بسیاری بوده‌اند، یونس استادسرایی، معروف به میرزا کوچک خان یکی از همین شخصیت‌هاست که با پیروزی انقلاب اسلامی به یکی از سوژه‌های مورد علاقه فیلمسازان برای روایت برگی از تاریخ ایران بدل شد؛ علاقه‌ای که پس از گذشت بیش از ۴۰ سال هنوز هم در کارگردانان ایرانی، رد و نشانش به جا مانده است.
در تازه‌ترین نمونه هم اردلان عاشوری در سریال «گیله‌وا» نگاهی به زندگی میرزا کوچک خان جنگلی داشته است که بهروز شعیبی، کارگردان و بازیگر سینما، نقش او را ایفا می‌کند.
به همین بهانه بر آثار سینمایی و تلویزیونی که درباره میرزا کوچک خان ساخته شده‌اند و همچنین بازیگرانی که نقش او را ایفا کرده‌اند، مروری داشته‌ایم.
ولی‌الله مومنی، اولین میرزا کوچک خان سینما
اولین فیلمسازی که به داستان زندگی کوچک جنگلی به عنوان سوژه یک فیلم سینمایی نگریست، امیر قویدل، کارگردان فقید سینمای ایران است که در قالب دو فیلم «میرزا کوچک خان» و «سردار جنگل» به روایت مبارزات نهضت جنگل پرداخت. این دو فیلم در سال ۶۲ ساخته شد و زندگی این مبارز را تا زمان مرگ به تصویر کشید.
اما نکته جالب توجه این دو فیلم را در کارگردانی نباید جست‌وجو کرد بلکه باید از پشت دوربین به جلوی دوربین آمد، جایی که ولی‌الله مومنی به عنوان نخستین بازیگر سینمای ایران در قامت کوچک جنگلی به ایفای نقش پرداخت.
مومنی به واسطه فیزیک و چهره مناسبش برای ایفای نقش‌های تاریخی، توسط قویدل برای این نقش انتخاب شد و با بازی خوب خود توانست خاطره خوشی را در ذهن مخاطبان به یادگار بگذارد. زنده‌یاد مومنی که سابقه بازی در «سربداران» را هم داشت، بعدها هم در آثار تاریخی متعددی چون «مختارنامه»، «ولایت عشق» و ... به ایفای نقش پرداخت.
نقشی که به ارجمند نرسید و علیرضا مجلل بازی کرد
در همان ایام، تلویزیون هم تصمیم به ساخت سریالی درباره مبارزات کوچک جنگلی گرفته بود که پروداکشن تاریخی و جنگی این سوژه نیازمند حضور عواملی کاربلد و باتجربه بود و به همین دلیل نام سه کارگردان پیش از انقلاب برای ساخت این اثر به میان آمد؛ علی حاتمی سازنده «سلطان صاحبقران»، ناصر تقوایی کارگردان «دایی جان ناپلئون» و همایون شهنواز خالق «دلیران تنگستان». در نهایت اما به دلیل مشغله حاتمی برای ساخت «هزار دستان»، قرعه به نام تقوایی افتاد و او فیلمنامه را با نگاهی به داستان «مردی از جنگل» نوشته احمد احرار، به رشته تحریر درآورد.
اما این پروژه هرگز با تقوایی به پایان نرسید، درباره این اتفاق نظرات مختلفی مطرح شده است، از طولانی شدن سریال به دلیل وسواس این کارگردان گرفته تا شایعه فیلمبرداری حدود ۴۰ تا ۵۰ دقیقه از پروژه.
با تمام این تفاسیر، بهروز افخمی به عنوان گزینه جدید جایگزین تقوایی شد و با بازنویسی فیلمنامه براساس کتاب «سردار جنگل» نوشته ابراهیم فخرایی، مجموعه را تولید کرد.
اتفاق ویژه این سریال هم به بازیگر نقش میرزا کوچک خان مربوط می‌شود، چرا که بازیگر مدنظر تقوایی برای ایفای این نق، داریوش ارجمند بود که آمادگی‌های ابتدایی را هم برای ایفای این نقش کسب کرده بود اما با روی کار آمدن افخمی، این شانس برای همیشه از او گرفته و بلیت علیرضا مجلل برای بازی در نقش این سردار گیلانی، برنده شد.
محمد صادقی، میرزا کوچک خانی که ماندگار نشد
پس از گذشت حدود ۲۰ سال از ساخت سریال «کوچک جنگلی»، این بار محمد ورزی تصمیم گرفت در بخشی از سریالی به نام «عمارت فرنگی» که در سال ۸۸ ساخته شد، به زندگی این مبارز گیلانی بپردازد.
داستان این سریال بر اتفاقات دوران سلطنت رضاخان از سال ۱۲۹۶ تا ۱۳۲۰ متمرکز است که با امضای قرارداد ۱۹۱۹ آغاز می‌شود که وثوق‌الدوله آن را به سرانجام رساند، اما مدرس به شدت با آن مخالفت کرد و این مخالفت باعث به وجود آمدن موجی از اعتراض‌هایی شد، اعتراضاتی که وثوق‌الدوله را وادار به لغو قرارداد کرد.
در «عمارت فرنگی» این نقش به محمد صادقی داده شد تا شانس خود را برای ایفای نقش میرزا کوچک خان امتحان کند و این بازیگر، نسبتا نقش‌آفرینی موفق و رضایت بخشی هم داشت اما آنطور که بای، در ذهن مخاطبان ماندگار نشد؛ اتفاقی که شاید ناشی از نقش محوری نداشتن کوچک جنگلی در این سریال بود.
بهروز شعیبی، میرزا کوچک خان دهه ۹۰
در نهایت آخرین بازیگری که قرعه به نامش خورد تا نقش میرزا کوچک خان جنگلی را در سریال «گیله‌وا» ایفا کند، بهروز شعیبی است که بیشتر از بازیگری با کارگردانی در بین مخاطبان سینما شناخته شده است.
«گلیه‌وا» اثری به کارگردانی اردلان عاشوری است که به زیست مردم خطه گیلان در سال ۱۲۹۷ می‌پردازد، عاشوری در این سریال نگاهی هم به زندگی و مبارزات میرزا کوچک خان داشته است.
این سریال ابتدا قرار بود از شبکه یک یا سه پخش شود اما گفته شد شهریور ۱۳۹۸ از شبکه افق پخش می‌شود که به دلیل حواشی، پخش آن عقب افتاده و این سریال به‌زودی با پایان سریال «ستایش۳» از شبکه سه پخش خواهد شد.
