بیوگرافی مریم میرزاخانی؛ زندگی نامه، افتخارات و علت مرگ

 مریم میرزاخانی در کودکی و نوجوانی

مریم میرزاخانی در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۶ در تهران به دنیا آمد. پدرش، مهندس الکترونیک و رئیس هیئت‌مدیره سازمان آموزشی نیکوکاری رعد و مادرش زهرا حقیقی خانه‌دار بود. او دارای سه خواهر و برادر بود و کسی که باعث شد عشق به ریاضی را در او بیدار کند برادرش بود.

 نابغه ریاضی مریم میرزاخانی در دوران کودکی علاقه زیادی به نویسنده شدن داشت. لذت‌ بخش‌ترین سرگرمی او نوشتن داستان‌هایی بود که خودش قهرمانان آن را می‌ساخت . داستان زندگی زنان مشهوری مثل ماری کوری، هلن کلر و بعد از آن کتاب رمانی درباره ونسان ون گوگ، (رمان شور زندگی) او را به این فکر انداخت که شاید یک روز بتواند نویسنده شود.

زندگینامه مریم میرزاخانی از زبان خودش

مدرسه فرزانگان و دوستی با رویا بهشتی

مریم میرزاخانی در آزمون ورودی مدارس سمپاد شرکت و پس از قبولی وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد. مریم همان اولین هفته تحصیل خود در مدرسه جدید، دوستی به نام رویا بهشتی پیدا کرد که اکنون استاد ریاضیات دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس است. آشنایی مریم و رویا یک دوستی دائمی را برایشان رغم زد.

عملکرد ضعیف در ریاضیات

میرزاخانی عملکرد خوبی در درس ریاضی سال ششم خود نداشت به همین علت اعتماد به نفس او تضعیف شود. مریم میرزاخانی در مصاحبه‌ای با quantamagazine می‌گوید: «در آن سن خیلی مهم است که دیگران درون شما چه چیزی می‌بینند. بنابراین من علاقه‌ام را نسبت به ریاضیات از دست دادم. »

زندگینامه مریم میرزاخانی در دوران دبیرستان

در نزدیکی دبیرستان فرزانگان تهران چندین کتاب فروشی بود که از تفریحات او و دوستش این بود که بعد از مدرسه به کتاب فروشی‌ها رفته و کتاب‌های مورد علاقه خود را بخرند.

 تلاش برای راهیابی به المپیاد ریاضی

مریم میرزاخانی و رویا بهشتی کپی سوالات المپیاد آن سال را پیدا کردند و برای اینکه خودشان را محک بزنند، تلاش کردند به سوالات جواب دهند. آ‌ن‌ها موفق شدند سه سوال از شش سوال آزمون را حل کنند. به همین دلیل به همراه دوستش به سراغ مدیر مدرسه رفتند و از او خواستند تا مانند کلاس‌های حل مسئله‌‌ دبیرستان پسرانه مشابه، کلاسی را هم برای دختران ترتیب دهند.

دریافت مدال طلای المپیاد ریاضی توسط مریم میزاخانی

مریم میرزاخانی در(سال سوم و چهارم دبیرستان یعنی سال‌های 1373 و 1374 از مدرسه فرزانگان تهران موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و بعد از آن در سال 1994 میلادی، زمانی که میرزاخانی 17 ساله بود به همراه دوستش‌ رویا، به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافتند که مسابقات بین المللی آن سال در هنگ کنگ برگزار شد و میرزاخانی با کسب امتیاز 41 از 42 مدال طلا را به خود اختصاص داد. دوست او بهشتی نیز موفق به کسب مدال نقره شد.

میرزاخانی مجدداً در سال 1995 میلادی با عضویت در تیم المپیاد ریاضی ایران به مسابقات المپیاد جهانی که در کانادا برگذار می‌شد راه پیدا کرد. اما اینبار مریم میرزاخانی با نمره کامل یعنی 42 از 42، بار دیگر رتبه اول طلای جهانی را به دست آورد.

مریم میرزاخانی و ورود به دانشگاه شریف

مریم میرزاخانی در سال 1995 با اتمام دوران دبیرستان موفق شد در دانشگاه صنعتی شریف در رشته ریاضیات ادامه تحصیل دهد و برای انتخاب رشته خود ریاضی محض را انتخاب کرد.او توانست مدرک کارشناسی ارشد خودش را در سال ۱۳۷۸ در رشته ریاضی از دانشگاه صنعتی شریف کسب کند.

مریم میرزاخانی با قبولی در رشته ریاضیات وارد دانشگاه شریف شد. میرزاخانی در دوره لیسانس، چند مقاله ارزشمند منتشر کرد. یکی از کارهای میرزاخانی در این دوره، پیدا کردن اثبات ساده‌ای برای قضیه شُر بود که در ماهنامه انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد.

 حادثه تصادف مریم میرزاخانی

در اسفند ۱۳۷۶، اتوبوس حامل دانشجویانِ ریاضی برای شرکت در بیست و دومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی به اهواز رفت اما هنگام برگشت، اتوبوس از جاده منحرف شد و به دره سقوط کرد. تیمِ متشکل از میرزاخانی، ایمان افتخاری و حسین نمازی در مسابقه رتبهٔ اول کشور را کسب کرده بودند. شش دانشجوی ریاضی دانشگاه شریف، که اغلب از برگزیدگان المپیادهای ریاضی ملی و بین‌المللی بودند، جان باختند. مریم میرزاخانی از جمله بازماندگانِ این سانحه بود که او در نهایت در سال 1378 با مدرک لیسانس از دانشگاه صنعتی شریف فارغ التحصیل شد.

مهاجرت مریم میرزاخانی

در سال 1999 میلادی مریم میرزاخانی، رویا بهشتی و چند نفر از همکلاسی‌های او که از دانشگاه شریف فارغ التحصیل شده بودند، در شش دانشگاه برتر مختلف در ایالات متحده پذیرفته شدند. اما مریم با توجه به راهنمایی سیاوش شهشهانی، استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه هاروارد را انتخاب کرد.

دانشگاه هاروارد

مریم در هاروارد شروع به شرکت در سمینار کورتیس مک مولن کرد که برنده مدال فیلدز در سال 1998 بود. او در ابتدا چیز زیادی از صحبت‌های مک مولن متوجه نمی‌شد اما همین کافی بود که شیفته زیبایی موضوع هندسه هذلولی شود.

 پایان نامه مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی دکتری خود را در سال 2004 زیر نظر مک مولن دریافت کرد. پایان‌نامه او یک شاهکار بود. این نتایج شامل یک فرمول مرتبط با حجم فضای مدول سطوح ریمان، تعیین تعداد ژئودزیک‌های بسته روی یک سطح هذلولی، بر حسب طول است. بعلاوه یک اثبات جدید از حدس فیزیکدانی به نام ادوارد ویتن از موسسه مطالعات پیشرفته در پرینستون درباره اندازه‌گیری‌های توپولوژیکی خاص فضاهای مدول مربوط به نظریه ریسمان. حدس ویتن آنقدر دشوار است که وقتی ماکسیم کانتسویچ برای اولین بار آن را اثبات کرد، تا حدی به همین دلیل در سال 1998 بین 4 برنده مدال فیلدز قرار گرفت. کار مریم به قدری بزرگ بود که به گفته بنسون فارب، ریاضیدان دانشگاه شیکاگو، هر یک از راه‌حل‌های مریم به خودی خود یک اتفاق و ارتباط دادن آنها با هم یک اتفاق دیگر است که میرزاخانی هر دو این کارها را انجام داد.

پایان نامه مریم میرزاخانی منجر به انتشار سه مقاله در سه مجله برتر ریاضیات شد:

• Annals of Mathematics
• Inventiones Mathematicae
• Journal of the American Mathematical Society

 دستاوردهای مریم میرزاخانی

مریم ، نابغه علم ریاضیات در سال ۱۳۷۸، توانست راه کاری برای مشکل محاسبه عمق حلقه‌های ترسیم‌ شده روی سطوح هذلولی، بیابد که چندین سال ریاضیدانان دنباله راه حلی برای آن بودند و او با یافتن این راه حل توجه همه را به خود جلب کرد. مریم میرزاخانی بر این عقیده بود که که جهان هستی از قوانین هندسه‌ای هذلولی پیروی می‌کند.

بنابراین او برای محاسبه شکل‌های هندسی که شکلی مشخص ندارند می‌شود حلقه‌هایی رو سطح آن‌ها حجم دقیقشان را محاسبه کرد. این ایده، سبب شد تئوری‌های ادوارد ویتن و ماکسیم کنتسویچ در مورد تعداد نقاط متقاطع سطوح پیمانه‌ای در فضاهای هندسی هذلولی اثبات شود.

در سال ۱۳۸۴، بود که در مجله پاپیولار ساینس آمریکا از او به‌عنوان یکی از ۱۰ ذهن برتر جوان جهان نام برد و در سال ۱۳۸۸ انجمن ریاضی آمریکا، جایزه بلومنتال را برای تشکر از دستاوردهای او در علم ریاضیات، به دلیل هوش و استعداد بی نظیر او تقدیم کرد .

می‌توان گفت که کار مریم میرزاخانی روی مطالعه سطوح هذلولی با استفاده از فضاهای پیمانه‌ای متمرکز بود. فضای هذلولوی، در مقابل فضای اقلیدسی قرار دارد که معتقد است تنها و تنها یک خط موازی با یک خط مشخص می‌تواند از یک نقطه ثابت عبور کند.

در فضای هذلولی غیر اقلیدسی، تعداد بی‌شماری از خطوط موازی می‌توانند از یک نقطه ثابت عبور کند. جمع زاویه‌های یک مثلث در فضای هذلولی کمتر از ۱۸۰ درجه است.

در چنین فضایی منحنی، کوتاه‌ترین مسیر بین دونقطه به‌عنوان ژئودزیک شناخته می‌شود. تحقیقات میرزاخانی شامل محاسبه انواع خاصی از ژئودزیک، به نام ژئودزیک بسته ساده روی سطوح هذلولی بود.

دیگر دستاورد مریم میرزاخانی

همچنین در سال ۱۳۸۹، مریم میرزاخانی نظریه شار زلزله ویلیام ترستن را که چندین سال بدون پاسخ مانده بود بر روی فضای تایشمولر موفق شد به اثبات برساند. در سال ۱۳۹۳، مریم میرزاخانی به همراه الکس اسکین و امیر محمدی، ثابت کرد که ژئودزیک‌های مختلط و بستارهای آن‌ها، براساس گفته‌های قبل به صورت نامنظم نیستند بلکه به صورت دقیقی منظم‌اند.

هر سه نفر ثابت کردند که بستارهای ژئودزیک مختلط، دارای خاصیت جبری‌‌اند و می‌توان آن‌ها را به‌صورت چند جمله‌ای تعریف کرد، به همین دلیل انعطاف ندارند. که این نتایج بسیار شبیه به نتایج به دست آورده مارینا راتنر در دهه ۱۹۹۰ میلادی بود.

در زندگینامه مریم میرزاخانی بیان شده است که در سال ۱۳۸۴ بود که با یان وندارک، استاد و دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد و پژوهشگر علوم کامپیوتر مرکز تحقیقاتی آی‌بی‌ام زندگی مشترکش را شروع کرد و آن‌ها صاحب یک دختر به نام آناهیتا شدند.

مریم میرزاخانی در سال ۱۳۹۳ به دلیل تلاش‌‌‌های مداوم و تحقیقاتی که انجام داد توانست جایزه فیلدز را برای خود کند.

این جایزه ‌یکی از معتبرترین نشان‌های علمی ریاضیات جهان است که در هر چهار سال یک‌بار به بهترین دانشمندان ریاضیات که زیر ۴۰ سال سن دارند اعطا می‌شود و تنها مریم میرزاخانی موفق به دریافت این جایزه شد.

او در آن زمان ۳۷ سال داشت. پس از دریافت این جایزه، حسن روحانی رئیس‌ جمهور ایران و دکتر فرجی دانا وزیر وقت علوم ایران، این موفقیت را به او تبریک گفتند.

ازدواج مریم میرزاخانی با یان وندراک

مریم با شخصی به نام یان وندراک از جمهوری چک یک سال قبل از فارغ التحصیلی آشنا شد. وندراک، دانشمند کامپیوتر نظری و ریاضیدان کاربردی است که از سال 2006 تا 2009 در دانشگاه پرینستون در مقطع فوق دکتری تدریس می کرد. مریم میرزاخانی و وندراک درست زمانی ازدواج کردند که مریم به عنوان استادیار در پرینستون مشغول بود سپس طولی نکشید که هر دوی آن‌ها برای تدریس به اسنفورد رفتند. وندراک و مریم یک فرزند دختر به نام آناهیتا دارند که متولد سال 2011 است.

روایت مریم میرزاخانی از مادر بودن

مریم میرزاخانی گفته بود: برقراری توازن بین ریاضی و مادر بودن خیلی سخت است اما ارزش انجام دادنش را دارد اما اگر کسی فکر کند که هم می‌تواند یک خانواده خیلی خوب و با ارتباط قوی داشته باشد، هم کار به همان سرعت قبل پیش برود اینطور نیست...

شروع همکاری مریم میرزاخانی با الکس اسکین

در سال 2006 میرزاخانی همکاری خود با الکس اسکین را آغاز کرد.. آن‌ها پس از چندین پروژه‌ای که با هم کار کردند، تصمیم گرفتند یکی از بزرگترین مشکلات باز ریاضیات در حوزه تخصصی خودشان را حل کنند.
دستاورد آن‌ها پاسخی به این سوال بود: اگر پرتو نوری که از یک منبع نقطه‌ای به اطراف اتاقی آینه‌ای بتابد، آیا نور به تمام نقاط اتاق خواهد رسید یا برخی از قسمت‌ها برای همیشه تاریک باقی خواهند ماند؟
اسکین درباره این موضوع به ظاهر ساده گفت: «خود قضیه‌ای که ما ثابت کردیم در حوزه ای از ریاضیات است که توضیح آن آسان نیست. اگر بخواهم این را برای یک دکترای ریاضی که در زیرشاخه‌های مختلف کار می‌کند توضیح دهم، ساعت‌ها طول می کشد‌.»

اسکین که از سال‌ها قبل به حل این مشکل فکر می‌کرد و به آن علاقه داشت می‌گوید:
«در نهایت زمانی که مریم میرزاخانی پژوهشگر دانشگاه پرینستون بود با او آشنا شدم. ما علایق تحقیقاتی مشابهی داشتیم و برای مدتی شروع به همکاری کردیم. او می‌خواست روی مشکلات سخت کار کند. بنابراین، پروژه‌های ما هربار جاه‌طلبانه‌تر می‌شدند.»
حل این مشکل کمک بزرگی به رسیدن مریم به مدال فیلدز و جایزه پیشرفت اسکین بود اما در واقع آن‌ها بلافاصله موفق به حل آن نشدند.
مریم و اسکین طی چند سالی که روی این مسئله کار کردند بارها و بارها با مشکل مواجه شدند. اما ظاهراً مریم خیلی سرسخت‌تر از این حرف‌ها بود. اسکین در آن زمان گفت:
«او بسیار خوش بین است و این خوشبینی مسری است. وقتی با او کار می کنید، احساس می‌کنید شانس بسیار بیشتری برای حل مشکلاتی دارید که در ابتدا ناامیدکننده به نظر می رسند.»

«اگر می دانستیم اوضاع اینقدر پیچیده می شود، احتمالا تسلیم می شدیم." مریم چند ثانیه تامل میکند و دوباره می‌گوید: "من نمی دانم؛ در واقع…، من نمی دانم، من به راحتی تسلیم نمی‌شوم.»
مریم میرزاخانی 2014

 قدرت ذهن مریم

مسائلی که مریم میرزاخانی روی آن‌ها کار می‌کرد، نیازمند ذهنی قدرتمند است که بتواند محیط‌هایی بسیار انتزاعی و چند بعدی را تصور کند. وقتی میرزاخانی مشغول کار می‌شد ساعت‌ها روی زمین می‌نشست و به طراحی روی تکه‌ کاغذهای بزرگ می‌پرداخت. روایت خود مریم میرزاخانی اینگونه بود: «وقتی در مورد یک مسئله ریاضی دشوار فکر می کنید، سخت است که تمام جزئیات را بنویسید. بنابراین روند ترسیم به شما کمک می‌کند تا بهتر با مسائل پیچیده در ارتباط باشید.» همچنین او درباره دختر ۳ ساله‌اش، آناهیتا گفت که اغلب فریاد می‌زند و می‌گوید: «اوه، مامان دوباره نقاشی می‌کند! شاید او فکر می کند که من یک نقاش هستم»

من هیچ ایده‌ای ندارم که او چگونه می تواند به این شکل کار کند! ولی در نهایت نتیجه می دهد.
وندراک (همسر مریم)

کسب مدال فیلدز

13 آگوست 2014 در سئول، مریم میرزاخانی مدال فیلدز را «به‌خاطر مشارکت برجسته‌اش در دینامیک و هندسه سطوح ریمان و فضاهای مدول آن‌ها» دریافت کرد. او اولین زن در تاریخ بود که جایزه فیلدز را دریافت کرد. تحقیقات مریم میرزاخانی در مورد هندسه سطوح پیچیده، پیشگامانه بود و افق‌های جدیدی را برای کاوش دیگران باز کرد.

میرزاخانی در آن لحظه تاریخی گفت: "افتخار بزرگیست و خوشبخت خواهم شد اگر این امر باعث تشویق بانوان جوان دانشمند و ریاضیدان شود.

کنگره بین المللی ریاضیدانان با اعلام نام او به عنوان برنده مدال فیلدز نوشت: "ایشان از شناختی ژرف و بسیار متنوع از تکنیک‌ها و فرهنگ‌های گوناگون ریاضی، تسلطی کم نظیر بر ترکیب ظرفیت‌های تکنیکی، جاه طلبی جسورانه و کنجکاوی عمیق بهرمند هستند."

جوایز  و افتاخارات نابغه علم ریاضیات

• مدال طلا. المپیاد جهانی ریاضی (هنگ‌کنگ ۱۹۹۴)
• مدال طلا (با نمرهٔ کامل). المپیاد جهانی ریاضی (کانادا ۱۹۹۵)
• همکار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، تهران، ایران از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹
• جایزهٔ افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳
• جایزهٔ برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳
• جایزهٔ پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۰۴
• جایزهٔ ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹
• دعوت به کنگره بین‌المللی ریاضیات در سال ۲۰۱۰ برای سخنرانی در مورد «توپولوژی و سیستم‌های پویا و معادله دیفرانسیل معمولی»^[۸۸]
• جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳
• انتخاب به عنوان یکی از ده فرد مهم سال ۲۰۱۴ از سوی مجله نیچر
• جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۱۴
• سخنران مدعو کنگرهٔ بین‌المللی ریاضی (۲۰۱۴)
• مدال فیلدز سال ۲۰۱۴ سئول
• عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه در سال ۲۰۱۵
• عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا در سال ۲۰۱۵
• عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال ۲۰۱۶
• عضویت در فرهنگستان هنر و علوم در سال ۲۰۱۷^[

 علت مرگ مریم میرزاخانی

در ابتدای تابستان سال ۲۰۱۷ میلادی (تیرماه ۱۳۹۶ خورشیدی)، مریم به‌دلیل بیماری سرطان پستان در بیمارستان بستری شد. بیماری سرطان او از چهار سال قبل تشخیص داده شد و پس از این مدت به مغز استخوان مریم سرایت کرده بود. همسر مریم میرزاخانی درباره او چنین می‌گوید:

مریم میرزا خانی در در ۲۳ تیر 1396 (۱۴ جولای ۲۰۱۷) در سن ۴۰ سالگی در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت و خانواده‌اش برای تشییع جنازه‌اش به آمریکا رفتند.

«مارک تسیر لاوین» رئیس دانشگاه استنفورد در سوگ مریم میرزاخانی نوشت:

میزان واکنش‌ها به درگذشت مریم میرزاخانی به قدری زیاد بود که نام وی به یکی از ۱۰ موضوع مهم توییتر در سراسر جهان بدل شد.

مزار مریم میرزاخانی

مزار مریم میرزاخانی در پارک یادبود لس‌گاتوس در سن خوزه کالیفرنیا است.

گمانه زنی ها در مورد ترور بیولوژیکی مریم میرزاخانی

پس از مرگ مریم میرزاخانی موضوع بیوتروریسم را مقامات امنیت اطلاعتی روسیه مطرح کردند .

محمد کریمی‌نیا مدیرکل بهداشت و درمان سازمان پدافند‌ غیرعامل‌ در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان در تاریخ 23 تیر 1397؛ درباره حمله بیولوژیکی به مریم میرزاخانی‌ نابغه ریاضی ایرانی اظهار کرد: مرگ مریم میرزاخانی ضایعه بزرگی برای ملت ایران و جهان بود.

وی ادامه داد: این دانشمند بزرگ کشور فردی بود که سبک زندگی سالم داشت و در کشور پیشرفته ای زندگی می‌کرد و به همین دلیل باید از خدمات بهداشتی و درمانی خوبی برخوردار می‌شد و با وجود ابتلا به سرطان پستان باید باید طول عمر بیشتری داشت.

کریمی نیا به اخبار احتمال حمله بیولوژیکی به مریم میرزاخانی اشاره کرد و گفت: بعضی کارشناسان لایه‌های اطلاعاتی از کشور روسیه ذکر کردن که امکان حمله بیوتروریستی‌ مریم میرزاخانی، دانشمند ایرانی وجود دارد اما بررسی‌ و صحت و سقم‌ مسئله نیازمند آن است که بررسی‌ های بسیاری انجام شود تا بتوان فرضیه های این چنینیرا تأیید یا رد کرد اما این فرضیه‌ را به سادگی نمی‌توانیم کنار بگذاریم و باید به این موضوع توجه جدی داشته باشیم تا تکرار این پدیده را شاهد نباشیم.

وصیتنامه مریم میرزاخانی به دخترش

روز بزرگداشت مریم میرزاخانی (روز جهانی زنان در ریاضیات)

 سال ۲۰۱۹ میلادی و به پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران، ۱۲ مه مصادف با ۲۲ اردیبهشت ماه سال‌روز تولد پروفسور مریم میرزاخانی، روز بزرگداشت مریم میرزاخانی در نظر گرفته شده است در خصوص انتخاب این روز ویژه در سایتی که به همین منظور طراحی شده آورده‌اند:

این پیشنهاد اول بار در ۳۱ ژوئیه سال ۲۰۱۸ (۹ مرداد سال ۱۳۹۷) و در در جلسه عمومی بانوان اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان در ریودو ژانیرو برزیل ارائه و به تصویب رسید. پیشنهادی که مورد حمایت چندین سازمان از جمله انجمن زنان اروپایی در ریاضیات، انجمن جهانی زنان در ریاضیات، زنان آفریقایی در انجمن ریاضیات، انجمن زنان هندی و ریاضیات و نیز گروه زنان ریاضیدان شیلیایی قرار گرفت. این پیشنهاد همچنین با استقبال پرشور و حمایت دیگر حضار همراه و به یک فراخوان جهانی و فراگیر برای اتحاد چندین سازمان ملی و قاره‌ای مبدل شد.

سایر نام‌گذاری های مریم میرزاخانی در ایران و جهان عبارت‌اند از:

• ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان یک تهران در تیر ماه سال ۱۳۹۶، به افتخار مریم میرزاخانی که روزگاری دانش‌آموز این مرکز آموزشی بود، تحت عنوان «ساختمان پروفسور مریم میرزاخانی» تغییر نام داد.
• کتابخانه اصلی دانشکده ریاضیات دانشگاه صنعتی شریف را به یاد و افتخار مریم میرزاخانی، به نام این دانشمند نخبه نام‌گذاری کرده‌اند.
• در ۲۰ مرداد سال ۱۳۹۵ و به تصویب هیئت امنای خانه ریاضیات اصفهان، تالار همایش‌ها و کنگره‌های این مرکز به نام «تالار میرزاخانی» نام‌گذاری شد.
• تالار اصلی اجتماعات مجتمع آموزشی بین‌الملل و تطبیقی پسران تهران نیز از دی ماه سال ۱۳۹۹ به یاد نابغه ایرانی ریاضیات، به نام «تالار مریم میرزاخانی» نامیده می‌شود.
• در دوم فوریه سال ۲۰۱۸ میلادی، میکرو ماهواره‌ای از سری گنوست و توسط استلاجیک که شرکتی فعال در زمینه تصویربرداری و تحلیل دیدبانی زمین است،‌ به فضا پرتاب شد و نامش را مریم میرزاخانی نهادند.
• به یاد پروفسور مریم میرزاخانی، «سیارک ۳۲۱۳۵۷ میرزاخانی» نام‌گذاری و توسط مرکز بررسی ریز سیاره‌ها منتشر شد.
• به پیشنهاد دانشجویان دانشگاه فنی برلین، یکی از خیابان‌های این شهر به مناسبت روز زن در هشت مارس، به نام مریم میرزاخانی تغییر نام داد.
• به پیشنهاد اعضای انجمن شهری مون‌پلیه فرانسه، یکی از خیابان‌های این شهر را مریم میرزاخانی نام گذاشته‌اند.
• بر تابلوی خیابانی در شهر لیون فرانسه و در کنار دانشگاه معروف «اکول نرمال» نیز، نام مریم میرزاخانی قرار گرفته است.

آثار در مورد مریم میرزاخانی

کتب

• مریم میرزاخانی، ملکهٔ ریاضی ایران برنده جایزه فیلدز (نویسنده: علیرضا برادران، ناشر: فیدیبو)
• دختری از تبار ما (نویسنده: کامران شهبازی، ناشر: نقد فرهنگ)
• زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی پروفسور مریم میرزاخانی (نویسندگان: نادره جلالی، کاوه خورابه، ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی)
• جادوی مریم (داستان مریم میرزاخانی ریاضیدان)(نویسنده: مگان رید، مترجم: نرگس اخلاقی‌نیا،انتشارات: کتاب بهار)

فیلم مستند

• تاکنون دو فیلم مستند در مورد زندگی مریم میرزاخانی ساخته شده‌است:
  • «دختر جبر» توسط فرزاد کاظم‌زاده از بی‌بی‌سی فارسی [
  • (رازهای سطح: «ژرف‌بینی ریاضی مریم میرزاخانی») توسط جرج سیسریاز:مؤسسه پژوهش علوم ریاضی

فیلم مستند رموز سطح: دیدگاه ریاضیات مریم میرزاخانی ۲۰۲۰

ضریب هوشی میرزاخانی چقدر است؟

مصاحبه مریم میرزاخانی

یکی از منابع موجود در وب، خبر گفت‌وگوی او با یکی از رسانه‌های مکتوب کشور در سال 1393 است که مرور آن می‌تواند حاوی نکات ارزنده‌‌ای باشد

از چه زمانی تصمیم گرفتید به‌طور جدی به ریاضی بپردازید؟
از زمان المپیاد ریاضی البته وقتی وارد تیم المپیاد ریاضی شدم نمی‌خواستم ریاضی بخوانم، فکر می‌کردم که مهندس شوم ولی بعد با کلاسهایی در دانشگاه شریف و برخوردهایی که با بچه‌های سالهای بالاتر از خودمان داشتیم نه تنها من که بقیه بچه‌هایی که هم‌دوره بودیم هم تصمیم گرفتیم ریاضی بخوانیم.
 
از کی فهمیدید استعداد بالایی در ریاضی دارید؟
در المپیاد ریاضی؛ من در مصاحبه‌های دیگر هم این حرف را زده‌ام؛ به‌طور کلی علوم دیگر را هم دوست داشتم مثلا با دوستانم آزمایشهای علمی انجام می‌دادیم ولی به ریاضی به‌طور خاص در دوره المپیاد ریاضی و کامپیوتر علاقه‌مند شدم.
 
یک مقداری هم واقعا در زمان جوانی و نوجوانی، ذهن انسان طور دیگری فکر می‌کند؛ انسان وقتی به 20 سال پیش نگاه می‌کند و می‌بیند که چه فاکتورهایی برایش مهم بوده‌اند، خودش هم تعجب می‌کند و می‌گوید مگر من این‌طوری فکر می‌کردم.چیزهای هیجان‌انگیز برای جوانها مهم است؛ مثلا برایشان رقابت مهم است، اینکه هیچ دختری در تیم المپیاد نبوده انگیزه‌بخش است.
 

 
آیا می‌توانید یکی از کارهای ریاضی خود مثلا همین کاری که به خاطر آن فیلدز گرفتید را به زبان ساده توضیح دهید؟
نه؛ خیلی کار سختی است؛ یک مصاحبه‌ای من با مجله کوانتا کرده‌ام کهSimons Foundation آن را روی سایتش منتشر کرده و در آنجا کار من برای شخص غیرمتخصص توضیح داده شده است.
 
خودتان هم حتما می‌دانید که بیان مطالب پیشرفته به زبان ساده چقدر سخت است اما در این مصاحبه کسی که با من حرف زده، خودش دکترای ریاضی دارد و رشته‌اش هم نسبتا به من نزدیک است و کارش هم الان نوشتن مطالب علمی به زبان ساده و ساده کردن مطالب برای عموم است و این کاری است که آدم متخصص خودش را می‌خواهد و واقعا سخت است ولی زمینه کاری‌ام در واقع می‌شود نظریه رویه‌های ریمانی، نظریه ارگودیک و سیستمهای دینامیکی.
 

 به‌عنوان یک مادر، چطور بین کار سنگین ریاضی و مادر بودن توازن برقرار می‌کنید؟
خیلی سخت و البته شدنی است و ارزش انجام دادنش را دارد؛ خواه‌ناخواه میزان کار را کم می‌کند؛ یعنی اگر کسی فکر کند که هم می‌تواند یک خانواده خیلی خوب و با ارتباط قوی داشته باشد، هم کار به همان سرعت قبل پیش برود اینطور نیست، باید به هر حال هزینه کند.البته برای پدر هم سخت است و این کمی بستگی دارد که پدر و مادر چقدر تقسیم کار کنند، چه‌قدر برای بچه‌شان وقت بگذارند.
 

دوست دارید بچه تان ریاضی‌دان شود؟
برایم فرقی نمی‌کند؛ امیدوارم که او و کلا همه بچه‌ها ریاضی را جدی بگیرند؛ دوست ندارم مثل افرادی شود که تا صحبت از ریاضیات می‌شود، می‌گویند من از ریاضی هیچ چیز نمی‌دانم، یعنی اصلا به خود امکان نمی‌دهند که به آن فکر کنند.البته در ایران خیلی اینطور نیست ولی در آمریکا زیاد پیش می‌آید؛ ریاضی به درست فکر کردن کمک می‌کند؛ حتی یک پزشک یا کسی که کار دیگری هم می‌کند، اگر ریاضی‌اش قوی باشد، می‌تواند جلو باشد.
 
در طول روز چه قدر کار می‌کنید؟
خیلی بستگی دارد به روز و زمان و....
 
مثلا در زمان اوج کارتان؟
خیلی متغیر است؛ البته کسی که بچه کوچک دارد، از 9 صبح وقت دارد تا پنج بعد از ظهر؛ بعدش دیگر وقت ندارد.می‌توانی مثلا بروی در پارک و به‌طور کلی فکر بکنی، ولی اینکه بنشینی و کار جدی بکنی نمی‌شود.
 
قبل از اینکه بچه داشته باشید چه طور؟
قبلش شاید بیشتر بود اما اصولا کار ریاضی به‌صورت خطی جلو نمی‌رود؛ گاهی مثلا قرار است یک مقاله را تمام کنید یا مثلا باید آخرین نسخه‌اش را آماده کنید، خب باید بیشتر کار کنید ولی در سایر مواقع این‌طور نیست که اگر بیشتر کار کنید بهتر باشد.
 
مهم‌ این است که انگیزه‌تان را حفظ کنید و به آن مسئله‌ای که فکر می‌کنید، در یک مدت طولانی فکر کنید؛ میزان پیشرفت ممکن است بعضی روزها زیاد و بعضی روزها کم باشد.
 
علاوه بر این کارهایی از قبیل جلسات دانشگاه و صحبت با دانشجویان دکترا نیز هست که به هر حال وقت می‌گیرد؛ هرچه‌قدر انسان جوان‌تر باشد، ذهنش بازتر است برای فکر کردن؛ دلیلش هم این است که مشغله خارجی کمتری دارد.با گذشت زمان مشغله‌ها و نگرانیهای انسان بیشتر می‌شود، به همین دلیل از زمانی که جوان هستید و ذهنتان باز است، بهترین استفاده را بکنید.
 

شما به غیر از فعالیت ریاضی و بودن با خانواده، چه علایق و فعالیتهای دیگری دارید؟
در حال حاضر، همین دو تا را اگر بتوانم انجام دهم، خیلی خوشحالم. (خنده)
 
سابق چه طور؟
قبلا خواندن رمان و کتاب را خیلی دوست داشتم.
 
شما دو سال عضو تیم المپیاد ریاضی بوده‌اید، می‌خواهم بدانم چه‌قدر از موفقیت خود در ریاضی را تحت تأثیر فعالیت در دوران المپیاد ریاضی می‌دانید؟
خیلی‌اش را؛ چون اگر المپیاد نبود، اصلا ریاضی نمی‌خواندم.
 
از نظر علمی چطور؟
از نظر علمی هم خیلی از افرادی که بعدا در زندگی‌ام تأثیر گذاشتند و خیلی از بهترین دوستانم را در دوره المپیاد ریاضی پیدا کردم که بعدها در خیلی از قسمتهای مختلف ریاضی به من کمک کردند.
 
آیا هنوز هم به شهودها و ایده‌های آن زمان باز می‌گردید؟
نه! الآن دیگر اگر شما آن شش سؤال المپیاد ریاضی را به من بدهید، فکر نمی‌کنم بتوانم یکیش را هم حل کنم حتی الآن اگر سؤالهای کتاب نظریه اعدادی را که با رؤیا بهشتی نوشتیم از من بپرسند، من لزوما نمی‌توانم حل کنم چون اصلا مدل فکری آدم عوض می‌شود.
 
تفاوتش مثل تفاوت کسی است که در طول زندگی‌اش ورزش می‌کند ولی یک زمانی هم تمرین می‌کند برای اینکه مسابقه بدهد؛ در آن دوره‌ای که تمرین می‌کند، آمادگی‌اش برای مسابقه بهتر است ولی ریاضی‌دان بودن مثل این است که بخواهید در طول عمرتان ورزش کنید. اینکه در 18 سالگی ورزش کنید خیلی فرق می‌کند با اینکه همیشه ورزش کنید.»

سوالات متدوال درباره مریم میزاخانی