سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر؛ علت‌ها، علائم و راهکار‌های خانگی

از کجا باید بدانید چه زمانی یبوست، اسهال، نفخ و یا شکم درد معمولی‌تان در واقع می‌تواند علامت یک مشکل گوارشی جدی‌تر باشد؟

اگر جزء آن ۱۵ درصدی که سندرم روده تحریک پذیر دارند باشید

بیشتر ما گاهی دچار ناراحتی‌های گوارشی معمول مانند نفخ و شکم درد و یبوست و اسهال می‌شویم. وقتی پای اسهال و یبوست به میان می‌آید، علائم ممکن است به سندرم روده تحریک پذیر یا IBS مرتبط باشند. سندرم روده تحریک پذیر مانند خیلی از سندرم‌های دیگر، شامل مجموعه‌ای از علائم می‌شود، اما هیچکس نمی‌تواند علت دقیق آن را مشخص کند.

سندرم روده تحریک پذیر، ۱۰ تا ۱۵ درصد از جمعیت دنیا را گرفتار خود می‌کند. برای اینکه مشکل شما، سندرم روده تحرک پذیر تشخیص داده شود، علائم‌تان باید بیش از شش ماه طول بکشند.

علامت: در شکم‌تان احساس ناراحتی می‌کنید

برای برخی از افراد، علامت کلیدی تشخیص سندرم روده تحریک پذیر، درد در قسمت پایین شکم است که چند ماه است مکررا روی می‌دهد، اما همراه با یبوست یا اسهال و یا هر دو است. شواهد قابل توجهی وجود دارد که نشان می‌دهد دیسبیوزیس (بهم خوردن توازن باکتری‌های معده) یا اختلال در عملکرد روده، ریشه‌ی سندرم روده تحریک پذیر است.

همچنین معلوم شده ایجاد تغییرات در باکتری‌های روده، با مصرف پروبیوتیک‌ها، پریبیوتیک‌ها و آنتی بیوتیک‌ها یا ضد میکروب‌های گیاهی می‌تواند از راهکار‌های موثر درمانی باشد.

ریسک فاکتور: خانمی هستید که کمتر از ۵۰ سال سن دارید

به دلایلی که هنوز شناخته شده نیست، خانم‌ها دو برابر آقایان دچار سندرم روده تحریک پذیر می‌شوند. به نظر می‌رسد مدل سندرم روده تحریک پذیر در زنان و مردان تا حدودی متفاوت است. زنان بیشتر ممکن است علائم یبوست و نفخ را داشته باشند در حالی که مردان معمولا دچار اسهال می‌شوند.

احتمال ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر بعد از ۵۰ سالگی معمولا کاهش می‌یابد. علت این کاهش چه تغییرات هورمونی ناشی از یائسگی باشد و چه تغییرات در باکتری‌های روده در اثر بالا رفتن سن، یا هر عامل دیگری که با سن مرتبط است، هنوز هیچکس مطمئن نیست.

علامت: با خوردن فودمپ‌ها دچار ناراحتی معده می‌شوید

آووکادو، عدس، نان، شیر، سیر و نوشابه‌های گازدار شیرین شده با شیره ذرت با فروکتوز بالا در چه چیزی با هم مشترک‌اند؟ همه‌ی آن‌ها حاوی کربوهیدرات‌هایی به نام فودمپ‌ها هستند که می‌توانند علائم ناراحتی‌های گوارشی را در افراد دچار سندرم روده تحریک پذیر ایجاد کنند.

فودمپ‌ها مایع را به داخل روده کشیده و می‌توانند باعث اسهال بشوند. این کربوهیدارت‌ها با زنجیره کوتاه در برخی از افراد قابل هضم نیستند. در نتیجه به خوبی هضم و جذب نشده و اگر به مقدار زیاد خورده شوند، می‌توانند توسط باکتری‌های روده تخمیر شوند. وقتی باکتری‌ها این کربوهیدرات‌ها را تخمیر می‌کنند، گاز ایجاد شده و این حالت برای افرادی که گوارش حساس دارند، ناراحت کننده است.

فودمپ‌ها پنج دسته دارند و شما ممکن است با یکی از فودمپ‌ها مشکل داشته باشید، اما با فودمپی دیگر نه. یکی از راه‌هایی که می‌توانید حساسیت خود را بسنجید این است که رژیم غذایی را دنبال کنید که در آن فودمپ‌ها محدود شده‌اند.

یک رژیم غذایی با فودمپ پایین در خیلی از افراد می‌تواند علائم سندرم روده تحریک پذیر را تسکین بدهد. این نوع رژیم غذایی باید تنها به صورت موقتی اجرا شده و همیشه هم تحت نظر پزشک تغذیه صورت بگیرد.

ریسک فاکتور: وقتی کودک بودید، شکم درد‌های بی‌دلیل داشتید

بعضی از افرادی که دچار سندرم روده تحریک پذیر هستند ممکن است در دوران کودکی خود دچار شکم درد‌های فانکشنال بوده‌اند. شکم درد فانکشنال شکم دردی است که بعد از معاینه‌ی کامل فیزیکی و در صورت لزوم تست‌های بیشتر، نتوان آن را به اختلال یا ناهنجاری قابل توجه و تشخیصی ربط داد. این شکم درد نسبتا شایع است.

تقریبا یک چهارم تمام بچه‌هایی که از شکم درد شکایت دارند، دچار شکم درد فانکشنال هستند. اگر در دوران کودکی خود چنین شکم درد‌هایی را تجربه کرده‌اید پس احتمال دارد که دچار حساسیت‌های گوارشی شده باشید و نسبت به محرک‌ها در روده‌ی بزرگ خود، شدیدا واکنش نشان بدهید.

اگر در دوران کودکی‌تان تقریبا شکم درد‌های خاصی را تجربه نکرده باشید، حساسیت مشابهی می‌تواند توسط سایر فاکتور‌ها به وجود بیاید. مثلا در اثر سابقه‌ی عفونت در سیستم گوارش به دلیل مسمومیت غذایی.

علامت: از احساس خستگی رنج می‌برید

احساس خستگی یکی از علامت‌های شایع سندرم روده تحریک پذیر است. هر چند پزشکان هنوز علت آن را نمی‌دانند، اما برخی از بیماران علائمی از التهابی گسترده در بدن را نشان می‌دهند که می‌توانند سبب درد عضلات و مفاصل شده و با اختلال در فرارسان‌های عصبی منجر به مه مغزی و بیخوابی شوند.

افرادی که دچار سندرم روده تحریک پذیر هستند معمولا کیفیت زندگی‌شان به میزان چشمگیری تحت تاثیر این بیماری قرار می‌گیرد.

ریسک فاکتور: در دوران کودکی‌تان زیاد آنتی بیوتیک مصرف کرده اید

سیستم گوارش شما میزبان میلیارد‌ها باکتری خوب و بد است که عملکرد‌های بسیار مهمی دارند مثلا هضم کردن کربوهیدرات‌های سخت هضم و کمک به تولید ویتامین‌هایی مانند ویتامین K و B.

میزان متعادلی از باکتری‌ها در روده‌های شما برای عملکرد بهینه‌ی سیستم ایمنی ضروریست. مصرف زیاد آنتی بیوتیک در دوران کودکی با ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر در بزرگسالی ارتباط دارد. تئوری پشت این مسئله این است که آنتی بیوتیک‌ها باعث تغییراتی در میکروبیوم روده می‌شوند و زمینه را برای سندرم روده تحریک پذیر آماده می‌کنند.

ریسک فاکتور: زیاد استرس دارید

وقتی قرار است برای یک جمع صحبت کنید دلشوره می‌گیرید و وقتی با همسرتان بگومگو می‌کنید اشتهای‌تان کور می‌شود یا وقتی نگران چیزی هستید دچار دل آشوبه می‌شوید. همه‌ی این حالات سبب احساس‌هایی در دل یا شکم‌تان می‌شوند و نشاندهنده‌ی ارتباط مستقیم وضعیت روحی و روانی با سیستم گوارش هستند که خیلی از کارشناسان آن را مغز دوم ما می‌دانند.

یکی از هیجاناتی که تاثیر بسیار پُررنگی بر گوارش می‌گذارد استرس است. عصب واگوس که از در تمام بدن کشیده شده، بازخورد را از روده‌ها به سمت قسمتی از مغز می‌برد که مربوط به هیجانات است. مغز هم در جواب، سیگنال‌هایی به روده ارسال می‌کند که بسته به وضعیت روانی فرد، گوارش را مختل می‌کنند.

استرس می‌تواند عاملی برای شروع علائم باشد. برای درصد زیادی از افرادی که از سندرم روده تحریک پذیر رنج می‌برند، سابقه‌ای از بحرانی در دوران کودکی مثلا از دست دادن یکی از والدین یا تجاوز می‌تواند برانگیزاننده‌ی علائم باشد.

ریسک فاکتور: دچار فیبرومیالژیا هستید

فیبرومیالژیا اختلالی است که شامل درد‌های گسترده‌ی عضلانی استخوانی همراه با احساس خستگی، مشکل در خواب و حافظه و نوسانات خلقی می‌شود.

محققان باور دارند فیبرومیالژیا با تحت تاثیر قرار دادن شیوه‌ی پردازش سیگنال‌های درد توسط مغز، درد را شدت می‌دهد. گفته می‌شود ۵۰ تا ۶۰ درصد از کسانی که فیبرومیالژیا دارند از سندرم روده تحریک پذیر نیز رنج می‌برند.

ریسک فاکتور: کسی در خانواده‌تان دچار سندرم روده تحریک پذیر است

سندرم روده تحریک پذیر به شدت جنبه‌ی ژنتیکی نیز دارد. اگر مادر، خواهر و خاله یا عمه‌تان دچار IBS باشند، شما هم به احتمال زیاد این مشکل را دارید. البته تاکنون یک الگوی ژنتیکی مشخص پیدا نشده است و معلوم نیست آیا فاکتور‌های ژنتیکی نقش دارند یا اینکه عواملی در محیطی مشترک بر بروز این بیماری به صورت وراثتی اثر می‌گذارد.

نکاتی برای افزایش کیفیت زندگی کسانی که از IBS رنج می‌برند

علائم سندرم روده تحریک پذیر ناراحت کننده‌اند؛ گرفتگی‌های شکم، نفخ و گاستریت و اسهال و یبوست هرگز شوخی نیستند. اما شیوه‌هایی از سبک زندگی در کنار یک سری از راهکار‌های خانگی می‌توانند به شما کمک کنند تا حدود زیادی بیقراری‌های‌تان را آرام کنید و احساس بهتری داشته باشید.

البته بدن هر کسی متفاوت است، اما به محض اینکه راهکار‌های پیدا کنید که مناسب شما باشد می‌توانید از بروز علائم‌تان پیشگیری کنید.

ورزش کنید

برای خیلی از افراد، ورزش کردن راهی درست و آزموده شده برای تسکین استرس، افسردگی و اضطراب است، مخصوصا اگر به طور منظم انجام شود. هر چیزی که استرس‌تان را تسکین بدهد می‌تواند با بهبود انقباضات منظم روده، علائم‌تان را نیز تسکین بدهد. اگر عادت به ورزش کردن ندارید، کم کم شروع کنید. سی دقیقه در روز و پنج روز در هفته ورزش کردن کافیست.

ریلکس کنید

به کار بردن تکنیک‌های ریلکسیشن در روتین روزانه می‌تواند برای همه‌ی افراد مفید باشد، خصوصا برای کسانی که با IBS دست و پنجه نرم می‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند سه تا از تکنیک‌های ریلکسیشن در کاهش علائم سندرم روده تحریک پذیر موثرند: تنفس شکمی. آرام سازی پیش رونده‌ی عضلات. تصویر سازی و تجسم تصاویر مثبت و آرامشبخش.

بیشتر فیبر بخورید

فیبر برای افرادی که از سندرم روده تحریک پذیر رنج می‌برند تا حدودی چالش برانگیز است؛ از طرفی به تسکین برخی از علائم از جمله یبوست کمک می‌کند، اما از آن سو، در واقع می‌تواند سایر علائم مانند گرفتگی‌ها و نفخ را تشدید کند.

اما با این وجود، غذا‌های پُرفیبر مانند میوه‌ها و سبزی‌ها و حبوبات به عنوان یک راهکار درمانی برای IBS توصیه می‌شوند به این شرط که تدریجا و طی هفته‌ها در رژیم غذایی جای بگیرند. در برخی موارد، پزشک شما ممکن است توصیه کند مکمل فیبر مصرف کنید.

مصرف لبنبات را محدود کنید

برخی از افرادی که عدم تحمل لاکتوز دارند دچار سندرم روده تحریک پذیر نیز هستند. اگر شما هم جزو این دسته‌اید، می‌توانید به جای شیر، ماست بخورید یا از یک محصول آنزیم دار برای کمک به هضم لاکتوز استفاده کنید. پزشک‌تان ممکن است توصیه کند به طور کل از مصرف لبنیات خودداری کنید، بنابراین لازم می‌شود کلسیم و پروتئین خود را از دیگر منابع تامین نمایید. در این مورد از یک متخصص تغذیه کمک بگیرید.

دارو‌های ملین را با احتیاط مصرف کنید

دارو‌های بدون نسخه‌ای که استفاده می‌کنید می‌توانند علائم IBS تان را بهتر یا بدتر کنند که بستگی به نحوه‌ی استفاده‌ی شما دارد. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند به شیوه‌ی مصرف هر دارویی خوب دقت کنید. مثلا بعضی از دارو‌ها را باید ۲۰ تا ۳۰ دقیقه قبل از غذا خوردن مصرف کنید تا از بروز علائم پیشگیری شود.

غذاهای‌تان را هوشمندانه انتخاب کنید

نیازی به گفتن نیست که بعضی از مواد غذایی می‌توانند ناراحتی‌های گوارشی را تشدید کنند. برخی از این غذا‌ها شامل لوبیا، کلم برگ، گل کلم، بروکلی، الکل، شکلات، قهوه، نوشابه گازدار و فرآورده‌های لبنی می‌شوند.

علاوه بر اینکه از یک سری از غذا‌ها باید اجتناب کنید، غذا‌هایی نیز وجود دارند که می‌توانید آن‌ها را با هدف تسکین علائم‌تان مصرف کنید. غذا‌های حاوی پروبیوتیک‌ها برای سیستم گوارش مفیدند و به کاهش ناراحتی‌های گوارشی‌تان کمک می‌کنند.

راهکار‌های خانگی تسکین علائم سندرم روده تحریک پذیر

گاهی کنترل علائم IBS می‌تواند واقعا سخت باشد. شاید بد نباشد برخی از راهکار‌های طبیعی و گیاهی را امتحان کنید. دارو‌های گیاهی در مقایسه با دارو‌های تجویزی و شیمیایی، بابت مزایایی که ارائه می‌دهند عوارض جانبی بسیار ناچیزی دارند.

اما به هر حال پیش از استفاده از هر گونه داروی گیاهی ابتدا با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید تداخلی با دارو‌های دیگری که مصرف می‌کنید به وجود نخواهد آمد. نتیجه‌ی تداخل دارویی می‌تواند بیماری کبد یا کلیه باشد.

نعنا فلفلی

نعنا فلفلی تنها مکمل گیاهی است که مورد تائید بیشتر پزشکان می‌باشد و در کاهش شکم درد بسیار موثر است. نعنا فلفلی می‌تواند عضلات روده را آرام کرده و در نتیجه از اسپاسم‌هایی که منجر به شکم درد می‌شوند کم کند.

استفاده‌ی بیش از اندازه از نعنا فلفلی می‌تواند نتیجه‌ی معکوس داشته باشد و سبب تهوع، اسهال، استفراغ و شکم درد همراه با سرگیجه و کاهش ضربان قلب شود.

عصاره برگ کنگر فرنگی

عصاره برگ کنگر فرنگی راهکاری جدید در لیست درمان‌های طبیعی سندرم روده تحریک پذیر است. مطالعات گوناگونی نشان داده‌اند این عصاره گیاهی در کاهش یبوست و اسهال و ایجاد حالتی طبیی در اجابت مزاج بسیار موثر می‌باشد.

آلوئه ورا

آب آلوئه ورا اغلب به عنوان راهکاری برای IBS معروف است. اما تحقیقات انجام شده در این مورد، ضد و نقیض‌اند. برخی مطالعات نشان داده‌اند آب آلوئه ورا هیچ تاثیری در کاهش علائم سندرم روده تحریک پذیر ندارد، اما شواهد علمی دیگر، عکس این نتیجه را اعلام کرده‌اند. شما می‌توانید خودتان امتحان کنید و نتیجه را ببینید.

آلوئه ورا می‌تواند سبب افت قند خون شود و افرادی که داروی دیابت مصرف می‌کنند باید در مصرف آلوئه ورا محتاط باشند.