قربانی کردن یکی از از مناسک حج است که ثواب بسیاری دارد. پیغمبر اکرم (ص) فرموده اند که در روزهای قربانی بعد از عبادات فریضه ای هیچ عبادتی اینقدر مقبول و پسندیده در بار الهی نیست وبیش از رسیدن قطرات خون به زمین مقبول پروردگار می گردد لذا با شوق زیاد ودل پروسعت قربانی کنید . در این مطلب درباره آداب و احکام قربانی کردن، نوع حیوان ، دعای ذبح قربانی، چه حیوانی را نمی‌توان برای قربانی انتخاب کرد؟ و ...سایر سوالات متدوال درباره قربانی کردن را پاسخ می دهیم.
قربانی کردن
قربانی یا قربانی کردن از مناسک حج که حیواناتی مانند گوسفند و شتر را به نیت تقرب به خدا در روز عید قربان ذبح می‌کنند.
چه حیوانی را می‌توان برای قربانی انتخاب کرد؟
از سه نوع حیوان می‌توان برای قربانی استفاده كرد:
- شتر
- گاو، گاومیش
- گوسفند، بز
نر و ماده بز بر صحت قربانی شدن هیچ گونه تأثیری ندارد ولی در شتر و گاو نوع ماده آن افضل است و در گوسفند، نر آن برتر از ماده است. گوسفند و بز برای یك نفر كافی است، حتی اگر بزرگ و چاق باشد اما گاو، گاومیش و شتر برای یك نفر تا هفت نفر كفایت می‌كند.
آیین و ویژه گی حیوان قربانی
-
- هر حیوانی که کور یا کر یا یک چشم باشد یا بیشتر نور چشم آن و یا بیشتر گوش آن یا دنبه آن ازبین رفته قربانی کردن آن جائز نیست.
- هر حیوانی که لنگ باشد بطوری که به سه دست و پا راه برود و چهارمی را به زمین نگذارد قربانی کردن آن جائز نیست ، و اگر چهارمی را به زمین می گذاشت ولی لنگان لنگان را میرفت جائز است.
- حیوان لاغر که مغز استخوان آن آب شده باشد جائز نیست و اگر به این حد نرسیده جائز است ولی قربانی کردن فربه و چاق بهتر است.
- اگر تمام دندانهای حیوان ریخته قربانی کردن آن جائز نیست.واگر بیشتردندانها باقی است جائز است.
- اگر حیوان خلقتاَ گوش ندارد قربانی کردن نیست و اگر گوشهای وکوچکی دارد جائز است.
- اگر مادرزادی شاخ ندارد یا داشته ولی شکست و از بیخ بیرون نیامده قربانی کردن آن جائز است و اگر از بیخ وبن شکسته(طوری که مغز یا سرآسیب دیده) جائز نیست.
- اگر حیوان مرض جرب (گری) مبتلا است ، اگر بواسطه این مرض لاغر شده است جائز نیست و اگر لاغر نشده است جائز است.
- اگر حیوان گاو به اندازه یک سوم از دم اش قطع شده باشد یا خلقتا دوسوم ازدم گاو موجود باشد قربانی کردن آن جائز نیست.باید بیش از دو سوم دم گاو موجود باشد.
- پوست قربانی یا قیمت آن را خیرات بدهد و از پول گوشت یا پوست قربانی تعمیر مساجد و دیگر بقعه ای خیر جائز نیست.
- اگر پوست را به مصرف خود برساند به این طور که مشک یا فرش بسازد جائز است.
- مزد ذبح کننده را از پوست و گوشت قربانی ندهد.
- اثاثیه ای که تعلق به آن حیوان دارد از قبیل ریسمان و نوشتن باید خیرات شود.
- شخصی که قربانی بر آن واجب نبود به نیت قربانی گوسفندی خرید بعد از خریداری قربانی کردن واجب می شود.
- بر کسی که قربانی واجب بود و در ایام معینه قربانی نکرد بایددر روزهای بعدی قیمت گوسفند یا عین آن را در صورت خریداری شدن خیرات بدهد.
- اگر کسی نذر کرد که فلان کار من عملی شود برای خدا گوسفندی خیرات خواهم کرد و بعد از عملی شدن نذر واجب می گردد و باید به آن وفا کند و گوشت حیوان نذر کرده شده را باید به فقرا و مساکین بدهد.(به همسایه ای که فقیر نباشد نذر متعلق نمی گردد باید به مسکین و فقیر بدهد.)
- اگر کسی به میل خود جهت ارضای خدا برای رسیدن ثواب به اموات گوسفندی را قربانی کرد از گوشت آن غنی و فقیر می توانند استفاده نمایند و اگر به وصیت میت این کار را کرد فقط فقراء و مساکین می توانند از گوشت آن استفاده کنند..
- بدون اجازه از طرف کسی قربانی کردن جائز نیست و همچنین شرکت غائب بدون اجازه آن صحیح نیست.
- اگر حیوانی را بدست کسی بالمناصفه و غیره داده که جمع آوری و چاق کند این قرارداد جائز نیست و آن شخص اجیر گفته میشود لذا خریدن حیوان از آن بدون اجازه مالک برای قربانی جائز نیست.
- اگر در گاو و شتر چند نفر شرکت کردند و تمامی گوشت را خام یا پخته خیرات نمودند جائز است و در صورت تقسیم حتما بوسیله ترازو باید تقسیم شود.
- گوشت قربانی را به کفاره دادن جائز است.
- حیوان حامله قربانی کردن جائز است و اگر بره یا بزغاله و غیره بعد از ذبح مادر زنده باقی ماند آن را نیز باید قربانی نماید.
- حیوان خنثی(از نظر جنسیت) قربانی کردن جائز نیست.
- حیوان دیوانه که چیزی نمی خورد قربانی کردن جائز نیست.
شرایط حیوان قربانی
گوسفند و بز یكسال تمام داشته باشد و اگر گوسفندی شش ماه تمام و به هفت ماهگی داخل شده باشد اما از لحاظ جثه بهگونه‌ای كه تشخیص آن در میان گوسفندان یك ساله مشكل و یا ناممكن باشد قربانی كردن آن نیز صحیح خواهد بود. در مورد گاو و گاومیش دو سال تمام داشته و به سن سه سالگی داخل شده باشد. در مورد شتر پنج سال تمام داشته و به شش سالگی داخل شده باشد.
قربانی کردن بر چه کسانی واجب است؟
-
- اگر در این اندازه مال باشد که زکات بر آن واجب شود یا اگر این اندازه ندارد ولی اضافه از لوازم وضروریات زندگی روزمره وسائلی داردکه قیمت آن اندازه یک صدوچهل مثقال نقره باشد بر این چنین شخصی قربانی کردن واجب است فرقی نمیکند که مال التجاره بشد یا نه ، سال برآن بگذرد یا نه.
- کسی که دارای منزلی یا وسائلی است که اگر فروخته شود قیمت آنها زیاد است ولی این منزل برای خودش لازم است تا به اجاره داده و از پول اجاره تامین زندگی می کند و همچنین اسباب و وسائل برای خودش لازم است برای چنین شخصی قربانی کردن واجب نیست.
- اگر کسی دو منزل دارد یکی برای خودش و دیگری را به اجاره داده ،و دومی از جمله لوازم وضروریات نیست برای چنین شخصی قربانی کردن واجب است.بشرطی که تامین زندگی از اجاره آن نباشد والا از جمله لوازمات زندگی است قربانی کردن واجب نیست.
- کسی که دارای وسائل اضافه از ضروریات است ولی در عین حال قرضدار است در این صورت بعد از کنار گذاشتن قرض اگر به اندازه زکات بماند قربانی کردن واجب است.
- بعد از طلوع صبح روز عید صدقه فطر واجب می شود لذا اگر کسی پیش از طلوع فوت کرد یا بعد از طلوع متولد شد بر آنها قربانی کردن واجب نیست.
- واگر بچه پیش از طلوع بدنیا آمد یا به سن بلوغ نرسیده باشد وبچه دارای مال به ارث رسیده باشد لازم است برنگهدارنده ی آن بچه از طرف بچه و با مال به ارث رسیده بچه (ارث بچه) قربانی کنند.
دعای ذبح قربانی در عید قربان
یکی از آداب ذبح کردن قربانی خواندن دعای قربانی هنگام سر بریدن حیوان در عید قربان است. دعای قربانی هنگام ذبح از امام صادق (ع)، امام علی (ع)، پیامبر و امام خمینی ذکر شده است. دعای قربانی از منابع مختلفی همچون مفاتیح، الکافی و المقنع برگرفته شده است
دعای قربانی از امام صادق (ع)
۱. در کتاب زادالمعاد به سند صحيح از امام صادق (ع) منقول است كه چون قربانى را بخرى، روى آن را به قبله كن و در وقت نحر يا ذبح بگو:
إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ لا شَرِيكَ لَهُ وَ بِذلِكَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ
اللَّهُمَّ مِنكَ وَ لَكَ بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ
و هنگام ذبح کردن بگوید:
و فرمود که تا نمیرد سرش را جدا مکن و چون پوست بکند سنّت است که یک حصه را خود و اهل خانه اش بخورند و بهتر آن است که خود به آن افطار کند و یک حصه را برای همسایگان به هدیه بفرستد و اگر پریشان باشند بهتر است و یک صحه را به فقرا و سؤال کنندگان بدهد و اگر اکثر را تصدّق کند بهتر باشد و سنّت است که پوست و کله و جمیع اجزای حلال آن را تصدّق کند و تصرّف نکند و به قصاب ندهد مگر آن که قصاب پریشان باشد و به تصدق به او بدهد.
منبع: الکافی، ج ۴، ص ۴۹۸
در کتاب مصباح المتهجد آمده است که هنگام ذبح یا نحر دعای بالا را بخوانید.
در دعای بالا قسمت «وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِيفاً» مربوط به آیه ۷۹ سوره انعام است و قسمت «إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ لا شَرِيكَ لَهُ وَ بِذلِكَ أُمِرْتُ» مربوط به آیات ۱۶۲ و ۱۶۳ سوره انعام است.
دعای قربانی برای ذبح (پیامبر)
شیخ طوسی در یکی از کتاب های خود نقل کرده است كه: پیامبر اکرم (ص) هنگام ذبح قوچی فرمود:
«أللهمّ تقبّل من محمّد و آل محمّد و من أمّة محمّد»
خدایا این قربانی را از من محمد و آل محمد و هم چنین امت محمد قبول فرما.
منبع: محمد باقر کمره ای ترجمه آسمان و جهان ، ج ۹، ص ۱۸۲
دعای قربانی (امام علی)
أمیرالمؤمنین علی (ع) هنگام ذبح این دعای قربانی را می خواندند:
منبع: المقنع، شیخ صدوق، ص ۲۱۹
دعای قربانی از امام خمینی (ره)
دعای موقع ذبح گوسفند يا گاو در روز عيد سعيد قربان به نقل از مناسک امام خمینی (قدّس سرّه):
منبع: صفحه ۲۱۷ کتاب مناسک حج امام خمینی
![قربانی کردن در عید قربان]()
دعای چاقوی قربانی
وقتی دعای قربانی بر روی یک چاقو خوانده می شود ذبح چند گوسفند و مانند آن با همان یک چاقو اشکال ندارد ولی اگر ذبح تدریجی باشد برای هر یک از قربانی ها که ذبح می کنند باید یک مرتبه ذکر خدا تکرار شود مگر این که ذبح دفعی باشد یعنی در یک مرحله سر چند مرغ با هم بریده شود (مانند ذبح با دستگاه های اتوماتیک فعلی که با فشار دادن یک کلید سر چند مرغ با هم بریده می شود) در این صورت با رعایت سایر شرایطی که برای ذبح گفته شده اگر هنگام فشار دادن کلید به قصد ذبح همه، یک مرتبه «بسم الله» گفته شود کافی است.
ضمناً لازم نیست حتماً «بسم الله» بگوید بلکه اگر «الحمد الله ـ لااله الا الله» هم بگوید حتی به زبان فارسی هم اسم خدا را ببرد اشکال ندارد.
نکاتی در موقع ذبح قربانی(دستورات محمد رسول الله) :
-
- چاقو از قبل تیز باشد وچاقو را نباید در جلو چشم حیوان تیز کرد.
- رو به قبله و یاد خدا
- به دور ازدید دیگر حیوانات ذبح شود.
- بعداز اینکه حیوان قربانی را زمین زدیم سریعا ذبح کنیم.
- باید بعد از ذبح کردن تا قطع شدن کامل خون که از گردن سرازیر میشود صبر کرد (از نظر علم پزشکی اگر خون کاملا تخلیه نشود خون باقی مانده تبدیل به کشنده ترین سم می شود و بهترین مکان جمع میکروب است)
پوست قربانی را چه باید كرد؟
پوست قربانی صدقه داده میشود و یا از آن آلاتی مانند مشك، غربال یا فرش پوستی و غیره در خانه مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ یا می‌توان آن را به چیزی كه باقی مانده و از آن استفاده میشود تبدیل نمود.
خوردن چند چیز از حیوان ذبح شده حرام است؟
از حیوان ذبح شده 10 چیز حرام است که از آن اجتناب كنید:
-
- فرج یعنی شرمگاه ماده
- دبر شرمگاه عقب حیوان كه به آن مقعد نیز می‌گویند
- مرارة یعنی كیسه صفراء
- استخوان
- نخاع و مغز ستون فقرات
- خون
- مثانه
- خایه یا بیضه
- ذكر یعنی شرمگاه نر
- غده ها
زمان قربانی كردن
در مكانی كه نماز عید اقامه نمی‌شود، از زمان طلوع فجر دهم ذی‌الحجه و در مكانی كه نماز عید اقامه میشود بعد از اقامه نماز عید قربان شروع میشود.
بهترین زمان برای ذبح كردن قربانی
بله؛ بنا به گفته پیامبر اكرم (ص)، ایام ذبح قربانی سه روز است و پر ثواب‌ترین آن، روز اول قربانی است. در این سه روز از زمان طلوع فجر روز دهم تا غروب روز سوم عید می‌توان ذبح انجام داد.
آداب مصرف گوشت قربانی
هر شخصی که قربانی می‌کند می‌تواند گوشت قربانی را برای خودش نگه داشته و یا به كس دیگری صدقه نماید. اما افضل آن است كه گوشت قربانی به سه قسمت تقسیم نموده، یك سوم آن را صدقه دهد و یك سوم آن را به دوستان و خویشاوندان ضیافت دهد و یك سوم آن را ذخیره كند و اگر همه گوشت قربانی را صدقه داده و یا این كه همه گوشت قربانی را ذخیره نماید، جائز می‌باشد.
اما اگر شخص قربانی كننده، خانواده‌ای پر جمعیت داشته باشد، در این صورت می‌تواند گوشت را صدقه نداده و در منزل خود برای مصرف اهل خانواده‌اش صرف کند. اگر چنانچه گوشت قربانی نذری باشد مثلاً بر خودش قربانی واجب نبوده است به علت نذر كردن بر خود واجب گردانیده باشد، در این صورت نمی‌تواند از آن گوشت برای خود و اهل خانواده‌اش صرف كند بلكه باید به اشخاص فقیر صدقه دهد. فروختن گوشت قربانی كاملاً حرام است.
حکم قربانی کردن مرغ یا خروس
اگر شخصی بعلت ناتوانی مالی نتواند حیوانی بخرد ذبح کردن مرغ و خروس برای آن مكروه تحریمه می‌باشد.
چه معایبی مانع از صحت قربانی شدن حیوان میشود؟
-
- كور بودن حتی یك چشم یا بیش از یك سوم
- لاغر بودن به حدی كه استخوان‌هایش مغز نداشته باشد
- بریده بودن گوش و دم بیش از یك سوم
- مریض بودن
- خلقتا گوش نداشتن حتی یك گوش
- نداشتن دندان به حدی كه نتواند علف بخورد
- نداشتن بینی
- پوسیده و خشك شدن پستان
- نداشتن پستان
- حیوانی كه قادر به شیر دادن بچه اش نباشد
- كور بودن دو چشم و پستان گاو و شتر
- كور بودن یك چشم و پستان گوسفند
- حیوانی كه به غیر از مدفوع چیز دیگری نمی‌خورد
- گاوی كه زبانش بریده شده باشد
- گاوی كه زبان نداشته باشد اما در مورد گوسفندان این چنین نیست
- لنگ بودن به حدی كه نتواند به محل كشتار برود
- خنثی بودن (دو جنسه بودن)
- حیوانی كه شاخش شكسته و به مخ رسیده باشد
آیا جایز است که در ذبح گاو و شتر هفت نفر شریك شوند؟
بله، در گاو و شتر اگر هفت نفر شریك شوند جائز است ولی باید نیت و مقصد همه رضای خدا باشد و سهم هر یك، از یك هفتم كمتر نباشد و اگر شركاء از هفت نفر هم كمتر باشد جائز است.
آیا ذبح گوسفند آبستن (باردار) جایز است؟
اگر وقت ولادت نزدیك باشد، ذبح آن مكروه است.
