روند رو به رشد آسیب‌های‌اجتماعی در کشور، مدارس و دانش‌آموزان را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است و عواملی همچون کمبود مشاور در مدارس و تمرکز صرف بر مسائل آموزشی و کم‌توجهی به مباحث تربیتی و پرورشی منجر شده است تا محیط مدرسه و دانش‌آموزان نیز درگیر آسیب‌های‌اجتماعی از اعتیاد تا خشونت شوند. در این میان آنچه آموزش و پرورش قادر به انجام آن است امکان تعاملات بهتر و وسیع‌تر با والدین دانش‌آموزان و دانش‌آموزان است. در این فرآیند انواع آسیب‌های‌اجتماعی نوظهور و ناشی از مشکلات خانوادگی در دانش‌آموزان شناسایی شده و از آنها جلوگیری می‌شود. وزارت آموزش و پرورش با در اختیار داشتن قشر حساس کودکان و نوجوانان دانش‌آموز، مهمترین کانون پیشگیری و مداخله بهنگام آسیب‌های‌اجتماعی به شمار می‌رود؛ در واقع آموزش‌و پرورش پس از خانواده دومین نهاد برای جامعه‌پذیری در هر فرد است. هرچند انتقادات بسیاری به عملکرد این وزارتخانه در امر پیشگیری از آسیب‌های‌اجتماعی وارد است. ولی آموزش و پرورش در دولت یازدهم با طراحی و اجرای طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی از دانش آموزان) با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ذیربط گام‌هایی برای پیشگیری از آسیب‌های‌اجتماعی برداشت. حال قرار است طرح اورژانس اجتماعی که از پنج سال گذشته که هدف شناسایی، درمان و مددکاری دانش‌آموزان در معرض خطر و دارای اختلال سوءمصرف مواد را دنبال می‌کند وارد فاز اجرایی جدیدی شده و در نهایت در طرح نماد ادغام شود.
مبارزه با مصرف مواد، اقدام اورژانس‌اجتماعی مدارس
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های‌اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با بیان این که در سال تحصیلی جدید طرح اورژانس اجتماعی وارد فاز جدیدی می‌شود عنوان کرد: تجربه اورژانس‌اجتماعی دانش‌آموزان کشور موجب شد تا آموزش و پرورش بعد از مقدمات فراهم شده در زمینه شناسایی دانش‌آموزان در معرض خطر مصرف مواد‌مخدر، گام‌های بزرگتری را برداشته و علاوه بر موضوع مصرف مواد به موضوعاتی مانند خودکشی و سایر آسیب‌های‌اجتماعی در مدارس بپردازد. نادر منصورکیایی افزود: قبل از اجرای طرح اورژانس‌اجتماعی دانش‌آموزان، سازمان‌های مختلف سابقه‌ای در مداخلات مربوط به درمان و بازتوانی دانش‌آموزان درگیر با اختلالات سومصرف مواد‌مخدر نداشتند. او با اشاره به این که راه‌اندازی طرح اورژانس‌اجتماعی دانش‌آموزان نیازمند هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف و ارائه شیوه‌نامه‌های اجرایی بود، عنوان کرد: در سال تحصیلی ۹۳-۹۲ طرح اورژانس‌اجتماعی دانش‌آموزان با برگزاری کارگاه‌های مختلف آغاز شده و با اقدامات مختلف و استفاده از تجربیات قبلی دستورالعمل فنی مربوط به شناسایی و بازتوانی دانش‌آموزان در معرض خطر تدوین شد.
تولد 75درصد کودکان معتاد از والدین معتاد
مدیرکل دفتر آسیب‌های‌اجتماعی سازمان بهزیستی گفت: در حال‌حاضر حدود 5/5درصد از کودکان دچار سوء مصرف مواد‌مخدر، دارای والدین معتاد هستند. رضا جعفری با اشاره به این که اقدامات این سازمان در تمامی حوزه‌ها یکپارچه و فراگیر است، عنوان کرد: تمرکز صرف بر درمان کودکان دچار سومصرف مواد‌مخدر بدون توجه به والدین معتاد آنها مفهوم توانمندسازی فراگیر را خدشه‌دار می‌کند. در آمارهای مربوط به آسیب‌های‌اجتماعی عمق آسیب مهم‌تر از تعداد است و توانمندی کودکان یک کشور بر اساس استانداردهای بین‌المللی عامل موثری در توسعه‌یافتگی یک کشور به شمار می‌آید. او با اشاره به شمار مادران معتاد در کشور، عنوان کرد: حدود ۷۵درصد از کودکان معتاد در کشور از والدین معتاد متولد می‌شوند. جعفری گفت: اعتیاد در کودک مثال بارز خشونت است، الگوگیری و برداشت ذهنی کودک از اعمال والدین معتاد روند زندگی آن کودک را در مسیری مملو از آسیب‌های مختلف قرار می‌دهد.
مدارس کلانتری نمی‌خواهند
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی در گفت‌وگو با «آرمان» با اعلام مخالفت صریح خود با وجود اورژانس اجتماعی در مدارس می‌افزاید: یکی از سازمان‌های همکاران اصلی اورژانس اجتماعی از حدود 20 سال پیش آموزش و پرورش بوده است. حسن موسوی‌چلک می‌گوید: آموزش‌وپرورش بهترین بستر برای پیشگیری از آسیب‌های‌اجتماعی و ارتقای سلامت اجتماعی است و کانون آسیب‌های‌اجتماعی نیست، اما راه‌اندازی اورژانس‌اجتماعی در مدارس به معنای آن است که آموزش وپرورش را کانون آسیب‌های‌اجتماعی بدانیم. این تصور ظلم و جفا در حق مددکاری اجتماعی و آموزش و پرورش است. او تاکید می‌کند: مدارس همچنان سالم‌ترین محیط اجتماعی هستند. اتفاقات اخیر ممکن است در هر کشور دیگر جز ایران نیز رخ دهند. موسوی چلک خاطرنشان می‌کند: به‌طورکلی حساسیت همواره نسبت به مدارس بیشتر بوده است، گاهی دانش‌آموز در مدرسه بیمار است، آیا برای او اورژانس‌پزشکی در مدرسه ایجاد می‌کنند؟! خیر. او را به اورژانس ارجاع می‌دهند. بنابراین اگر دانش‌آموزی درگیر آسیب‌های‌اجتماعی باشد باید مدرسه او را به اورژانس‌اجتماعی ارجاع دهد و اورژانس‌اجتماعی موارد مربوط به خود را رسیدگی می‌کند. او می‌گوید: بجای ایجاد اورژانس اجتماعی به‌عنوان یک اشتباه استراتژیک باید واحد مددکاری اجتماعی را در مدارس ایجاد کند. این وزارتخانه در طول 40 سال یک مددکار اجتماعی را استخدام نکرده است. اگر یک مددکار اجتماعی در مدرسه حضور داشته باشد از بروز آسیب‌های‌اجتماعی پیشگیری و دانش‌آموزان در معرض‌آسیب و آسیب‌دیده را نیز شناسایی می‌کند. علاوه بر این به فرآیند بازگشت و پذیرش‌اجتماعی دانش‌آموزان پس از دریافت خدمات در حوزه آسیب‌ها کمک می‌کند. مددکاران اجتماعی بستر لازم را برای بازگشت این دانش‌آموزان به مدارس ایجاد می‌کنند. همچنین ارتباط میان خانه، مدرسه، دانش‌آموز و سایر نهادهای اجتماعی را بهبود می‌بخشد. موسوی‌چلک می‌افزاید: اگر قصد کمک به آموزش و پرورش را داریم، راه‌اندازی اورژانس اجتماعی در این وزاتخانه به منزله بی‌اعتمادی به این سازمان است. براساس مجموعه این دلایل با ایجاد اورژانس‌اجتماعی مدارس مخالفت جدی دارم. او تاکید می‌کند: اگر اتفاقی در یک مدرسه می‌افتد آن را به نظام آموزش‌وپرورش نسبت ندهیم و این کار ظلم درحق این سازمان است. او خاطرنشان می‌کند: تبعات منفی ایجاد اورژانس‌اجتماعی در مدارس بسیار بیشتر از تبعات مثبت آن است. در این صورت والدین تصور می‌کنند فرزندان خود را در ساعات مشخصی از شبانه‌روز در محلی تنها می‌گذارند که هرلحظه امکان مواجعه با آسیب‌های اجتماعی را دارد که تصوری اشتباه است. موسوی چلک می‌گوید: وظیفه اورژانس‌اجتماعی مداخله در مسائلی مانند همسرآزاری، زن‌آزاری، کودک‌آزاری، فرار از خانه و... است. آیا محیط مدارس کانونی با آسیب‌های‌اجتماعی فوق‌الذکر است. او می‌افزاید: بسیاری از اتفاقاتی که دانش‌آموزان را درگیر آسیب‌های اجتماعی می‌کنند به محیط مدرسه بی‌ارتباط است. آیا در محیط‌های کارگری، هنری، دانشگاهی و... اعتیاد نداریم؟ بنابراین در محیط مدرسه نیز مانند سایر محیط‌ها امکان وقوع آسیب‌های‌اجتماعی وجود دارد. موسوی‌چلک تاکید می‌کند: حق تصمیم احساسی و بدون بررسی‌های کارشناسی را نداریم. مشکل در بهبود شرایط آسیب‌های اجتماعی تصمیم‌گیری‌های احساسی است. او می‌گوید: آموزش‌وپرورش باید در حوزه آسیب‌های اجتماعی فعالیت کند و به‌گونه‌ای عمل کند که انتخاب اول نخبگان اجتماعی تدریس باشد. این سازمان نیازمند تقویت و حمایت است. همچنین منزلت‌اجتماعی معلمان نیز باید ارتقاع یابد. ایجاد اورژانس‌اجتماعی در مدارس همپای ایجاد کلانتری در آن است. معتقدم این طرح اجرا نخواهد شد، زیرا خانواد‌ه‌های دانش‌آموزان با این طرح موافقت نمی‌کنند. زیرا امروز خانواده‌ها با اطمینان فرزندان خود را به مدرسه می‌فرستند و اگر در مدارس پلیس، اورژانس‌اجتماعی و... مستقر باشند باید فاتحه نظام‌آموزشی کشور را خواند وی افزود طرح ایجاد اورژانس‌اجتماعی مدارس نوعی فرافکنی است.
