۵ عادت مخرب برای مغز!

 «مغز، اندامی در بدن انسان که تفکر را ممکن می‌کند، از جمله اندام هایی است که اغلب کمتر به آن فکر می کنیم. این در شرایطی است که مغز مهم‌ترین اندام بدن ما محسوب می شود و هر آن چه را انجام می دهیم، از تنفس و راه رفتن تا غذا خوردن، خوابیدن و غیره را کنترل می کند. مغز مرکز پردازش تمام عملکردهای بدن است و آن چه را  می بینیم، می شنویم، استشمام می کنیم، مزه می کنیم و لمس می کنیم، تفسیر می کند.
آسیب دیدن این اندام کلیدی می تواند زندگی انسان را با تغییرات بزرگی مواجه کند. در شرایطی که برخی عادات می توانند به تقویت و بهبود سلامت مغز انسان کمک کنند، برخی عادات دیگر می توانند به آسیب برسانند.
از نظر ظاهری، شاید نکته ای استثنایی درباره مغز انسان وجود نداشته باشد. اگر می توانستیم این اندام را از سر خود خارج کرده و نگاهی به آن بیندازیم با چیز زیبایی مواجه نمی شدیم. اما ظاهر آن چیزی نیست که این اندام را منحصر به فرد و شگفت انگیز می‌کند. حدود ۱۰۰ میلیارد سلول عصبی یا نورون به طور دائم در مغز مشغول فعالیت هستند. هر یک از این نورون ها مجموعه ای فوق العاده پیچیده هستند. نورون ها که به عنوان واحد پایه مغز نیز شناخته می شوند، سلول هایی تخصصی هستند که با دیگر سلول های مغز و بدن در ارتباط هستند.
بیشتر موارد آسیب مغزی در نتیجه رویدادهایی جدی مانند سکته مغزی، ضربه های شدید، یا رشد تومور شکل می گیرند. آسیب مغزی سالانه جان افراد بسیاری را می گیرد و همچنین افراد بسیاری را ناتوان و محتاج دریافت کمک از دیگران می‌کند.
دو طبقه بندی اصلی برای آسیب مغزی وجود دارند: آسیب مغزی تروماتیک (TBI) و آسیب مغزی اکتسابی (ABI).
آسیب مغزی تروماتیک در نتیجه یک نیروی خارجی که به جمجمه آسیب می رساند، شکل می گیرد. این آسیب دیدگی جمجمه آسیب مغزی را به دنبال دارد. از سوی دیگر، آسیب مغزی اکتسابی در سطح سلولی رخ می دهد. تومور مغزی و سکته مغزی از جمله کاتالیزورهای این نوع آسیب مغزی هستند.
علائم آسیب مغزی متفاوت هستند. شدت علائم به نوع آسیب مغزی بستگی دارد. آسیب مغزی موقتی که نباید با آسیب مغزی تروماتیک اشتباه گرفته شود، اغلب به بروز علائم کوتاه مدت منجر می شود. از علائم آسیب مغزی موقتی می توان به سردرگمی، سردرد، مشکلات حافظه و حالت تهوع اشاره کرد.
آسیب مغزی شدید به ناتوانی یا مرگ منجر می شود. از علائم آسیب مغزی شدید می توان به تاری دید، بروز مشکل در شنوایی یا تکلم، خونریزی و از دست دادن هوشیاری اشاره کرد. در این مورد، اغلب ناتوانی های شناختی، رفتاری و جسمانی رخ می دهند. بسیاری از افرادی که از موارد شدید آسیب مغزی جان به در می برند، ممکن است وارد حالت کماتوز (بی واکنشی) شوند.
در شرایطی که تمام موارد آسیب مغزی قابل پیشگیری نیستند، بسیاری از آنها اجتناب‌پذیر هستند. به عنوان مثال، هنگام استفاده از وسایل نقلیه ای مانند دوچرخه و موتور سیکلت و یا انجام ورزش پر برخورد مانند هاکی همواره باید از کلاه ایمنی استفاده کنید. همچنین، با دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم و متعادل و کاهش وزن اضافه می توانید خطر سکته مغزی را کاهش دهید. در واقع، اقدامات پیشگیرانه ساده می توانند تفاوت های بزرگی را ایجاد کنند.
۵ عادت که به مغز آسیب وارد می کنند
برخی عادات می توانند تاثیر قابل توجهی بر سلامت مغز داشته باشند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
سیگار کشیدن
در شرایطی که بیشتر توجهات درباره مضرات سیگار کشیدن به سوی قلب و ریه ها معطوف می شود اما این عادت مضر می تواند به مغز نیز آسیب جدی وارد کند. در مطالعه ای که در سال ۲۰۱۷ در نشریه Drug and Alcohol Dependence منتشر شد، پژوهشگران این گونه نتیجه گیری کردند که سیگار کشیدن موجب کوچک شدن بخش های مختلف مغز می شود.
از جمله این بخش ها می توان به قشر مخچه، کورپوس کالاسوم (جسم پینه ای)، و تالاموس اشاره کرد. همچنین، سیگار کشیدن می تواند با کوچک شدن آمیگدالا، هسته آکومبنس، و بخش های زیرقشری مرتبط بوده است.
خواب کم یا زیاد
خواب کافی برای سلامت جسمانی و روانی انسان ضروری است. چرت زدن کوتاه ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ای در طول روز می تواند به افزایش سطوح انرژی بدن انسان کمک کند. اما چرت های طولانی و بیشتر از نیم ساعت می توانند احساس سستی و بی حالی را در انسان ایجاد کنند. این احساس به واسطه ورود به مراحل عمیق‌تر خواب پس از گذشت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه شکل می گیرد. نتایج یک پژوهش که در نشریه Current Opinion in Pulmonary Medicine منتشر شد، نشان داد که چرت های بیش از نیم ساعت با رخوت خواب و از دست دادن بهره‌وری مرتبط بوده اند.
از سوی دیگر، کمبود خواب نیز می تواند تاثیر منفی بر سلامت مغز داشته باشد. مشخص شده است که مغز طی چرخه خواب عمیق خود را از سموم پاکسازی می کند. کمبود خواب مرگ سلول های مغز را نیز تسریع می کند که می تواند به اختلال در حافظه و افت نیروی ذهنی منجر شود. هفت تا هشت ساعت خواب شبانه برای افراد بزرگسال توصیه شده است.
صبحانه نخوردن
صبحانه نخوردن می تواند موجب کاهش سطوح قند خون بدن انسان شود. پس از شبی طولانی بدون این که بدن غذایی دریافت کرده باشد، صبحانه نخوردن می تواند کمبود مواد مغذی مورد نیاز مغز و دیگر اندام های بدن را به همراه داشته باشد. تکرار پیوسته این کار می تواند انحطاط شناختی را موجب شود. پژوهش ها نشان داده اند که خوردن صبحانه به واسطه تامین انرژی و مواد مغذی مورد نیاز مغز به تقویت عملکرد شناختی کمک می کند. مشخص شده است که یک صبحانه سالم و مغذی کارایی یادگیری و کاری افراد را افزایش می دهد.
کم آبی بدن
آب یکی از اجزا سازنده اصلی بدن انسان است که ۶۰ تا ۷۰ درصد از وزن بدن را شکل می دهد، پس، جای شگفتی نیست که مصرف ناکافی این مایع می تواند پیامدهای نامطلوبی به همراه داشته باشد. مصرف آب ناکافی می تواند بر جسم و روان انسان تاثیر منفی داشته باشد.
بدن انسان برای ارائه عملکرد درست خود به آب نیاز دارد. این مایع به تحویل اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز مغز کمک می کند. همچنین، پژوهش ها نشان داده اند که آب در روانسازی باف مغز نقش دارد. توصیه شده است که یک بزرگسال سالم روزانه هشت لیوان آب بنوشد.
آلودگی
در مطالعه ای که در نشریه Proceeding of the National Academy of Sciences منتشر شد، پژوهشگران چینی متوجه پیوندی مستقیم بین سطوح آلودگی هوا و زوال شناختی شدند. چگونگی یا چرایی این مساله همچنان به طور دقیق مشخص نشده است، اما کمبود اکسیژن و وجود ذرات و سموم مضر در هوای آلوده می توانند از دلایل احتمالی باشند. مغز برای ارائه عملکرد درست خود به اکسیژن نیاز دارد.  
همچنین، طی پژوهشی دیگر در دانشگاه تگزاس، آمریکا، پژوهشگران دریافتند که آلودگی صوتی می تواند موجب تغییرات فیزیکی در بخشی از مغز شود که بر پردازش گفتار تاثیرگذار است. در این مطالعه، مشخص شد قرار گرفتن در معرض صداهای بسیار بلند می تواند به آسیب دائمی سلول های مویی گوش منجر شود. سلول های مویی وظیفه دریافت امواج صوتی را بر عهده دارند که پس از آن، مغز این امواج را تفسیر می کند.
سخن پایانی
به گفته ریچارد دیویدسون، استاد روانشناسی و روانپزشکی در دانشگاه ویسکانسین-مدیسن، «مغز ما در واکنش به کسب تجربه و آموزش تغییر می کند. تغییرات مغز به صورت خواسته یا ناخواسته رخ می دهند. بیشتر مواقع، مغز ما ناخواسته تغییر می‌کند.»
با دنبال کردن عاداتی سالم می توانیم مغز خود را در جهت مثبت تغییر دهیم. مغز قابلیت شکل پذیری دارد. این مفهوم به نام نوروپلاستیسیتی (ترمیم‌پذیری مغز) شناخته می شود. نوروپلاستیسیتی به معنای توانایی مغز در تشکیل و سازماندهی اتصالات سیناپسی، به ویژه در واکنش به یادگیری یا کسب تجربه یا در پی آسیب دیدگی است.
برای سال ها، بسیاری از مردم بر این باور بودند - و همچنان برخی هستند - که هوش و دیگر توانایی های شناختی ثابت هستند، یعنی قابل تغییر نیستند. خوشبختانه، پژوهش های علمی در زمینه مغز و اعصاب خط قرمزی بر این مفهوم نادرست کشیده اند.»