یکی از بیماری هایی که همواره در کانون توجه سازمان بهداشت جهانی (WHO) قرار داشته، بیماری مالاریا است که اکثر قربانیان آن کودکان هستند. مطابق با آمارهایی که سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۸ ارائه کرده است، ۶۷% آمار مرگ و میر در اثر بیماری مالاریا را کودکان زیر ۵ سال تشکیل داده اند.
مالاریا، یک بیماری خطرناک و تهدیدکننده ی جان انسان ها در مناطق مختلف جهان، به ویژه نقاط گرمسیری است که هرساله حدود ۲۱۰ میلیون نفر را درگیر کرده و سبب مرگ ۴۴۰،۰۰۰ انسان می‌شود.
روز جهانی مالاریا چه روزی است؟
روز جهانی مالاریا (World Malaria Day) یا به صورت مخفف WMD یک روز جهانی است که هرساله در ۲۵ آوریل برابر با ۶ اردیبهشت برگزارشده و به عنوان تلاش جهانی برای کنترل مالاریا شناخته می‌شود.
روز جهانی مالاریا در تقویم سال ۱۴۰۱ چه روزی است؟
تاریخ دقیق روز جهانی مالاریا در تقویم شمسی 1401 برابر است با: سه شنبه 6 اردیبهشت
هدف روز جهانی مالاریا
هدف از نام گذاری روز جهانی مالاریا این است که به دانش آموزان، دانشجویان، معلمان و عموم مردم این فرصت داده شود تا در خصوص آخرین دستاوردهای حوزه ژنومیک اطلاعات کسب کرده و دریابند این پیشرفت ها چگونه ممکن است بر زندگی آن ها تأثیر بگذارد.
بیماری مالاریا
بیماری مالاریا، یک بیماری انگلی
بیماری مالاریا معمولاً بر اثر گزش پشه ای به نام آنوفل ایجاد می‌شود که ناقل انگل پلاسمودیوم است. هنگامی که این پشه انسان را نیش می‌زند، انگل وارد خون شده و از طریق جریان خون به کبد منتقل و در آنجا بالغ می‌شود.
بعد از گذشت چند روز، انگل های بالغ مجدداً وارد جریان خون می‌شوند و شروع به آلوده کردن گلبول های قرمز می‌کنند. طی ۴۸ الی ۷۲ ساعت، انگل های موجود در خون تکثیر شده و چند برابر می‌شوند. در نتیجه علائمی مانند تب، لرز و تعریق شدید در بدن رخ می‌دهد که نشان دهنده ی بروز بیماری مالاریا است. این علائم ممکن است ۲ یا ۳ روز به طور همزمان ادامه داشته باشد.
فرایند آلوده کردن گلبول های قرمز خون به این صورت است که آنزیمی به نام پلاسمپسین v در انگل مالاریا وجود دارد که باعث می‌شود انگل مالاریا، پروتئین های خود را وارد گلبول های قرمز خون انسان کند. به محض اینکه آنزیم پلاسمپسین v غشاء گلبول های قرمز خون را باز می‌کند، انگل پلاسمودیوم، صدها پروتئین خود را به درون گلبول قرمز منتقل می‌کند. این عمل باعث می‌شود تا ماهیت گلبول های قرمز تغییر کرده و در نهایت نابود شوند.
گلبول های قرمزی که از انگل مالاریا پر شده اند، آماده ی انفجار و متلاشی شدن هستند. اما زمانی که این گلبول ها متلاشی می‌شوند، تکثیر انگل پایان نمی‌پذیرد و پلاسمودیوم مجدداً در خون حرکت کرده و به سایر گلبول های قرمز حمله می‌کند. زمانی که این انگل داخل یک گلبول قرمز است، هر انگل به ۳۶ انگل ماده تکثیر می‌شود و پس از پر کردن گلبول قرمز و متلاشی شدن آن مجدداً وارد گلبول دیگری می‌شود. بدین ترتیب یک چرخه ی بیماری در بدن انسان ایجاد می‌شود و به همین دلیل است که علائم بیماری مالاریا نیز به صورت چرخه ای رخ می‌دهد، به این صورت که ابتدا فرد دچار لرز شده و سپس تب بالا آغاز می‌شود و به دنبال آن تعریق رخ می‌دهد. سپس بدن دوباره به دمای طبیعی باز می‌گردد و چرخه مجدداً تکرار می‌شود.
چرخه ی انتقال بیماری مالاریا
انواع مختلف انگل مالاریا چیست؟
پنج گونه انگل تک سلولی می‌تواند انسان ها را آلوده کرده و موجب بیماری شود:
پلاسمودیوم فالسیپاروم (یا پی. فالسیپاروم)
- پلاسمودیوم مالاریا (یا پی. مالاریا)
- پلاسمودیوم ویواکس (یا پی. ویواکس)
- پلاسمودیوم اووال (یا پی. اووال)
- پلاسمودیوم نولسی (یا پی. نولسی)
بیماران مبتلا به مالاریا فالسیپاروم شدید ممکن است نارسایی کبد و کبد، تشنج و کما را ایجاد کنند. اگرچه گاهی اوقات مبتلا به عفونت پی.ویواکس یا پی.اووال به طور کلی باعث بروز بیماری های جدی و شدیدی می‌شود، اما این انگل ها می‌تواند ماه ها و یا حتی سال ها بعد در کبد به خواب روند.
پلاسمودیوم فالسیپاروم:
عمدتاً در آفریقا یافت می‌شود و شایع ترین نوع انگل مالاریا است و مسئول اغلب مرگ و میر ناشی از مالاریا در سراسر جهان است.
پلاسمودیوم ویواکس:
عمدتاً در آسیا و آمریکای جنوبی یافت می‌شود، این انگل نشانه های ملایم تر تری نسبت به پلاسمودیوم فالسیپاروم دارد، اما می‌تواند تا 3 سال در کبد باقی بماند و این می‌تواند منجر به عود بیماری شود.
پلاسمودیوم اووال:
این نوع نسبتاً غیرمعمول است و معمولاً در غرب آفریقا یافت می‌شود، مدت چند سال در کبد شما باقی خواهد ماند بدون این که نشانه ای داشته باشد.
پلاسمودیوم مالاریا:
این نوع بسیار نادر است و معمولاً فقط در آفریقا یافت می‌شود.
پلاسمودیوم نولسی:
این نوع بسیار نادر است و در بخش هایی از جنوب شرقی آسیا یافت می‌شود.
مالاریا
راه های انتقال بیماری مالاریا
اگرچه شایع ترین راه انتقال مالاریا گزش پشه آلوده است اما ندرتاً احتمال انتقال از طریق دریافت خون آلوده، استفاده از سرنگ مشترک و حتی انتقال از مادر به جنین وجود دارد.
علائم بیماری مالاریا
از جمله علائم شایع مالاریا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لرز
- تب شدید
- تعریق فراوان
- سردرد
- حالت تهوع و استفراغ
- درد در ناحیه ی شکم
- اسهال
- درد عضلانی
- کم خونی
- مدفوع خونی
- تشنج
- کما
بیماری مالاریا
بیماری مالاریا چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک معالج همیشه باید سابقه سفر بیماران مبتلا به تب را بررسی نماید. تب در فردی که اخیرا به یک منطقه اندمیک مالاریا سفر کرده است، با استفاده از آزمایش های تشخیصی مناسب مالاریا، بلافاصله مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در صورتی که بیماری مالاریا به درستی تشخیص داده شود و به موقع درمان گردد، خطری فرد را تهدید نمی‌کند.
به طور معمول با انجام آزمایش میکروسکوپی خون بر روی نمونه خون بیمار یا با استفاده از آزمایش های سرولوژیک می‌توان مالاریا را تشخیص داد. همچنین روش واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) برای شناسایی DNA انگل استفاده می‌شود، اما این روش به دلیل هزینه بالا و پیچیدگی آن، در مناطقی که مالاریا شایع است، به طور گسترده ای مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
تشخیص مالاریا می‌تواند با بررسی میزان تجمع انگل های داخل خون و نتایج دیگر آزمایشگاهی شامل آنمی خفیف، کاهش خفیف پلاکت خون، میزان بیلی روبین و بررسی آنزیم های کبدی انجام گیرد.
بیماری مالاریا چه عوارض را به دنبال دارد؟
- مالاریای مغزی: چنانچه سلول های آلوده به انگل، سبب مسدود شدن رگ های کوچک خونی مغز شوند، مالاریای مغزی رخ می‌دهد. مالاریای مغزی تورم رگ ها و آسیب مغز را به دنبال دارد و باعث تشنج و اغما خواهد شد.
- مشکلات تنفسی: مالاریا ممکن است باعث تجمع مایعات در داخل ریه و بروز مشکلات تنفسی شود.
- ازکارافتادگی اندام های حیاتی: مالاریا ممکن است باعث پارگی طحال، نارسایی کلیه ها و یا کبد شود که در نهایت مرگ بیمار را به دنبال خواهد داشت.
- کم خونی: مالاریا با آلوده کردن گلبول های قرمز خون، سبب ایجاد آنمی در فرد می‌شود.
- کاهش سطح قند خون: مصرف برخی داروها مانند کینین، که برای درمان مالاریا تجویز می‌شوند، ممکن است باعث کاهش سطح قند خون (هیپرگلیسمی) شود که خطراتی جدی مانند کما و مرگ را به دنبال دارد.
روش های درمان مالاریا
- چه نوع انگل مالاریایی را دارید
- شدت علائم بیماری شما
- سن شما
- باردار هستید یا خیر.
مالاریا
داروی درمان مالاریا:
متدوال ترین داروها شاما موارد زیر هستند:
1-درمان های ترکیبی مبتنی بر آرتمیسینین (ACTs). ACTs در بسیاری از موارد اولین درمان برای مالاریا است. انواع مختلفی از ACTs وجود دارد. نمونه ها عبارتند از آرتمتر - لومفانترین (کورتم) و آرتسونات - آمودیاکین. هر ACT ترکیبی از دو یا چند دارو است که علیه انگل مالاریا کار می‌کنند.
3-ترکیبی از آتوواکوئون و پروگوانیل (ملارون)
5-مفلوکویین
6-پرایمکین فسفات
روش های پیشگیری از ابتلابه بیماری مالاریا
حتماً تا حالا متوجه شده اید که عامل اصلی انتقال بیماری مالاریا به انسان، گونه ای از پشه ها هستند. به همین دلیل چناچه در مناطق گرمسیری زندگی می‌کنید و یا قصد سفر به این مناطق را دارید، لازم است تا برای جلوگیری از گزیده شدن توسط پشه ها اقداماتی را انجام دهید:
- پوست خود را بپوشانید. سعی کنید شلوار و لباس های آستین بلند بپوشید.
- از مواد دفع کننده ی حشرات استفاده کنید.
- از توری هایی استفاده کنید که مانع ورود حشرات و پشه ها به محل استراحت و خواب شما می‌شوند.
- استفاده از داروها: اگر قصد مسافرت به محلی را دارید که مالاریا در آنجا شایع است، حتماً در این باره با پزشک خود مشورت کنید. پزشک شما با اطلاع از مقصد سفر شما، می‌تواند خطر ابتلا به عفونت را ارزیابی کرده و در صورت لزوم دارویی را تجویز کند که بر روی نوع انگل مالاریا شایع در آن منطقه تاثیر داشته باشد. داروهای مصرفی برای جلوگیری از مالاریا همان داروهای مورد استفاده در درمان بیماری هستند.
- واکسن: تاکنون هیچ واکسن موثری برای جلوگیری از ابتلا به مالاریا یافت نشده است. با این وجود تحقیقات در این باره هنوز ادامه دارد. با توجه به گزارش سازمان بهداشت جهانی، تا به امروز، (RTS,S/AS01 (RTS,S اولین و تنها واکسنی است که برای جلوگیری از بروز بیماری مالاریا مورد آزمایش قرار گرفته است. این ماده علیه انگل پلاسمودیوم فالسیپاروم که کشنده ترین انگل مالاریا در سطح جهان است، عمل می‌کند. مطابق با گزارشات سازمان بهداشت جهانی، تعدادی از کودکان طی کارآزمایی های بالینی ۴ دوز از این واکسن را دریافت کرده اند و نتایج حاکی از آن است که در بین این افراد از هر ۱۰ نفر، ۴ نفر از ابتلا به بیماری مصون مانده اند.
مالاریا در جهان
وضعیت مالاریا در ایران چگونه است؟
سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که خوشبختانه و باتوجه به اقدامات جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با حذف مالاریا، تعداد مبتلایان به این بیماری در کشور ایران کاهش چشمگیری داشته است. مطابق با گزارش این سازمان، تعداد مبتلایان به بیماری مالاریا در سال ۲۰۱۸ تقریباً به صفر رسیده است. در حالی که در سال ۲۰۱۰ این آمار برابر با ۱۸۰۰ نفر بوده است.
نگاهی بر وضعیت بیماری مالاریا در ایران:
- صفر مورد بومی ابتلا به مالاریا در سال ۲۰۱۸
- ۶۰۱ مورد ابتلا به مالاریا در سال ۲۰۱۸ (وارد شده از سایر کشورها)
- ۲ مورد مرگ و میر در اثر مالاریا در سال ۲۰۱۸
- جمعیت پرخطر: مردم بلوچستان که با کشور پاکستان در ارتباط هستند.
وضعیت بیماری مالاریا در ایران
سوالات متداول درباره بیماری مالاریا
| مالاریا چیست؟ |
| مالاریا، یک بیماری خطرناک و تهدیدکننده ی زندگی است که بر اثر گزش پشه ای به نام آنوفل ایجاد می‌شود. مالاریای ناشی از پلاسمودیوم فالسیپاروم شدیدترین و خطرناک ترین نوع بیماری مالاریا است. |
| یک فرد چگونه به بیماری مالاریا مبتلا می‌شود؟ |
| راه اصلی ابتلا به بیماری مالاریا از طریق گزش پشه ی آنوفل آلوده است. از آنجایی که انگل مالاریا گلبول های قرمز یک فرد را درگیر می‌کند، این بیماری می‌تواند از طریق انتقال خون، پیوند عضو، استفاده مشترک از سوزن یا سرنگ آلوده به خون و یا از طریق مادر مبتلا به مالاریا به جنین منتقل شود. |
| آیا مالاریا، یک بیماری مسری است؟ |
| بیماری مالاریا، برخلاف بیماری هایی مانند سرماخوردگی و آنفلانزا، از طریق تماس افراد آلوده با افراد سالم سرایت نمی‌کند. همچنین احتمال انتقال بیماری از طریق رابطه جنسی نیز وجود ندارد. اما همانطور که اشاره شد، از آنجایی که مالاریا گلبول های قرمز خون را آلوده می‌کند، فرآیندهایی مانند انتقال خون، انتقال عضو و استفاده از سوزن مشترک آلوده می‌تواند باعث انتقال مالاریا از بیمار به افراد سالم شود. |
| چه کسانی بیشتر مستعد ابتلا به بیماری مالاریا هستند؟ |
| می توان گفت که احتمال ابتلا به بیماری مالاریا در همه ی افراد وجود دارد. اما ساکنین مناطق گرمسیری، که شیوع مالاریا در آنجا زیاد است، بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند. همچنین خطر ابتلا برای افرادی که به این مناطق سفر می‌کنند نیز وجود دارد. |
| آیا بیماری مالاریا کشنده است؟ |
| شدت کشنده بودن بیماری مالاریا به عواملی مانند نوع انگل و پاسخ سیستم ایمنی بدن بستگی دارد. چنانچه انگل پلاسمودیوم فالسیپاروم عامل بروز مالاریا باشد، میزان خطر مرگ در افراد مبتلا افزایش خواهد یافت. همچنین کودکان خردسال و زنان باردار که از سیستم ایمنی ضعیفی برخوردار هستند نیز از قربانیان اصلی مالاریا هستند. |
| دوره ی نهفتگی بیماری مالاریا چقدر است؟ |
در اکثر افراد، علائم بیماری مالاریا طی ۱۰ روز الی ۴ هفته پس از ورود انگل بدن پدیدار می‌شود. |
| علائم بیماری مالاریا کدامند؟ |
| بیماری مالاریا نشانه هایی مانند تب، لرز، سردرد، درد عضلات و خستگی را به همراه دارد. همچنین ممکن است بیمار دچار حالت تهوع، استفراغ و اسهال نیز شود.علاوه بر این، به دلیل آسیب دیدن گلبول های قرمز، بیماری مالاریا باعث کم خونی و زردی (رنگ زرد پوست و چشم) نیز می‌شود و در صورت عدم درمان، عفونت شدید باعث نارسایی کلیه، تشنج، اغما و مرگ خواهد شد. |
