یکی از دستورات و توصیه‌های اخلاقی و اجتماعی اسلام، همفکری و مشورت در امور فردی و اجتماعی است. در آیات قرآن و روایات اسلامی نیز به آن توصیه شده است که ما در این مطلب برای شما عزیزان مجموعه ای از احادیث و آیات قرآنی درباره شورا را گردآوری کرده ایم.
آیات قرآنی درباره مشورت
1- آيه ۳۸ سوره شوري _ وَ الَّذینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ (۳۸)
و آنان که امر خدایشان را اجابت کردند و نماز به پا داشتند و کارشان را به مشورت یکدیگر انجام می‌دهند و از آنچه روزی آنها کردیم (به فقیران) انفاق می‌کنند.
حدیث از پیامبر اکرم (ص) درباره شورا و مشورت
2- لَن یَهلِكَ امْرُؤٌ بَعدَ مَشوَرَةٍ.
بعد از مشورت، هرگز کسی گمراه نخواهد شد و به بیراهه نخواهد رفت. (مواعظ عددیه، ص ١٥)
3- المُستشارُ مُؤتَمنٌ.
كسی كه با او مشورت می‌كنند باید شخص امین و با صداقت باشد. (الشهاب فی‌اَلحِكمِ و الآداب، ص ٥٦)
4- اِستَشیروا ذَوی العُقولِ تَرشُدُوا وَ لاتَعصُوهُم فَتَندَموا.
با افراد عاقل و صاحب‌خردان مشورت کنید، به أهداف معقول خود می‌رسید و با نظریات آنان مخالفت ننمایید که پشیمان خواهید شد. (شهاب‌الاخبار، ص ٣٢١)
5-ما شَقِیَ عَبدٌ بِمَشوَرَةٍ وَلا سَعَدَ بِاستغناءِ رَأیٍ.
هیچ کس با مشورت کردن به تیره‌بختی دچار نشد و احدی هم با استبداد و خودرأیی به خوشبختی نائل نگردید. (شهاب‌الأخبار، ص ٣٣)
6-مَن غَشَّ المُسلِمینَ فی مَشوَرَةٍ فَقَد بَرِئتُ مِنُه.
کسی که در مشورت‌خواهی با مسلمانان خیانت کند پیرو من نیست و من از او بیزارم. (العیون، ج ٢، ص ٦٦)
7-لاتُشاوِرْ حریصاً فَاِنّهُ یُزَیِّنُ لَكَ شَرَّ هُما.
(در کارهای خود) با آدم حریص و طمّاع مشورت مکن. او به جای برترین نظریات بدترین آنها را برایت زیبا و مطلوب جلوه می‌دهد. (بحار، ج ٧٥، ص ٩٩)
حدیث از امام علی (ع) درباره شورا و مشورت
8-أفضلُ النّاسِ رَأیاً مَن لَمْ یَستَغنِ عَن مُشیر.
بهترین رأی و نظر را کسی داراست که خود را از آراء و نظریات مشاوران بی‌نیاز نمی‌بیند. (فهرست‌غرر، ص ١٨٣)
9-أفضَلُ مَن شاوَرتَ ذوالتجارِبِ.
بهترین افراد مشاور برای تو اشخاص باتجربه هستند. (فهرست‌غرر، ص ١٨٣)
10-المُشاوَرَةُ راحةٌ لَكَ وَ تَعَبٌ لِغَیركَ!
در مشورت کردن، راحتی و آسودگی خیال برای تو است و (امّا) تَعَب و زحمت برای دیگران! (فهرست غرر، ص ١٨٣)
11-اِذا اَنكرتَ مِن عَقلِكَ شیئاً فَاقْتَدِ بَرأْیِ عاقِلٍ یُزیلُ ما اَنكَرتَه.
اگر زمانی در فکر و اندیشه خود کمبودی احساس کردی و عقلت به جایی نرسید از نظریات یک عاقل خردمندی پیروی کن تا نقصانت را برطرف نماید. (شرح‌غرر، ج ٣، ص ١٨٥)
12-رَأیُ الشّیخِ أَحَبُّ اِلیَّ مِن جَلَدِ الغُلامِ.
رأی و نظر یک آدم کهنسال در نزد من از صلابت و توانمندی یک جوان مطلوب‌تر است. (نهج‌البلاغه، کلمة ٨٦)
13-ظُلْمُ المُستشیرِ ظُلمٌ و خِیانَةٌ.
ظلم كردن به كسی كه مشورت‌خواهی می‌كند هم ظلم است و هم خیانت. (فهرست غرر، ص ١٨٣)
14-مَن شاوَرَ الرِّجالَ شارَكَها فی عُقولِها.
كسی كه با بزرگان و صاحب‌نظران مشورت كند، در حقیقت او با عقل و درایت آنها مشاركت نموده است. (نهج‌البلاغه، كلمه ١٥٢)
15-مَن خالَفَ المَشورَةَ اُرتُبِكَ.
کسی که بعد از مشورت و نظرخواهی، با آن مخالفت کند دچار حیرت و سردرگمی خواهد شد. (فهرست‌غرر، ص ١٨٤)
16-مُشاوَرَةُ الجاهِلِ المُشفِقِ خَطَرٌ.
مشورت کردن با آدم دلسوز ولی جاهل و نادان برای انسان خطراتی دارد. (فهرست‌غرر، ص ١٨٣)
17-اَلمُستَشیرُ مُتَحَصِّنٌ مِنَ السِّقطِ.
کسی از لغزش و خطا مصون می‌ماند که در کارها با دیگران مشورت می‌کند. (فهرست غرر، ص ١٨٣)
18-المُستَبِدُّ مُتَهوِّرٌ فی الخطأِ وَ الغَلَط.
آدم مستبد و خودرأی، همواره در کنار پرتگاه‌های خطا و غلط‌اندای دست و پا می‌زند. (فهرست‌غرر، ص ٣١)
19-شاوِرْ قَبلَ أَنْ تَعزِمَ وَ فَكِّرْ قَبلَ أَن تُقْدِمَ.
قبل از اینکه تصمیم بگیری مشورت کن و پیش از اینکه به کاری اقدام کنی اندیشه نما. (فهرست‌غرر، ص ١٨٣)
20-لامُظاهَرةَ كَالمَشوَرَةِ.
هیچ پشت‌گرمی و محکم‌کاری در کارها مطمئن‌تر از مشورت کردن نیست. (نهج‌البلاغه، کلمة ١٠٩)
21-الاِستبدادُ بِرَأیِكَ یُزِلُّكَ و یُهوِّرُكَ فی‌المَهاوی.
(برحذرباش!) استبداد و خودرأیی، تو را می‌لغزاند و در پرتگاه‌های سقوط نگونسارت می‌نماید. (فهرست غرر، ص ٣١)
22-مَنِ استَقبَلَ وَجوهَ الآراءِ عَرَفَ مَواقِعَ الخَطاء.
کسی که از دیگران کمک فکری می‌گیرد (مسلّماً) بر مواضع خطا و اشتباهکاری‌های خود واقف می‌گردد. (نهج‌البلاغه، کلمه ١٦٤)
23-اَضمُمْ آراءَ الرِّجالِ بَعضَها الی بَعضٍ ثُمَّ اخْتَرْ اَقرَبَها لِلصَّوابِ وَأَبَعدَها مِنَ الإرتیابِ.
آراء و نظریات صاحب‌نظرات را در مجموع نظرسنجی کن آنگاه آنکه به حق نزدیک‌تر و از شک و تردید دورتر است گزینش نما. (وسائل، ج ٨، ص ٤٢٩)
24-عَلَی المُشیرِ اَلاِجتهادُ فی الرّأیِ وَ لَیسَ عَلَیه ضَمانُ النُّجحِ.
وظیفة مشاور آن است که حداکثر سعی و کوشش خود را دربارة رأی و صلاحدید به کار ببرد، اما موفقیت در کارها را دیگر ضامن نیست. (فهرست غرر، ص ١٨٤)
25-خَوافیِ الاُمورِ تَكشِفُها المُشاوَرَةُ.
با شور و مشورت، آراء پنهان و امور خُفته آشکار می‌گردد. (فهرست‌غرر، ص ١٨٣)
26-اَللَّجاجَةُ تَسُدُّ الرّأیَ.
لجاجت و خودكامگی، فكر سلیم و نظر شایسته را از انسان سلب می‌كند. (نهج‌البلاغه، كلمه ١٧٠)
27-المَشورَةُ تَجْلِبُ لَكَ صوابَ غَیرِك.
شور و مشورت، نظریات صحیح دیگران را در اختیار تو می‌گذارد. (فهرست‌غرر، ص ١٨٣)
حدیث از امام حسن مجتبی(ع) درباره شورا و مشورت
28-ما تشاورَ قَومٌ اِلاّ هُدوا اِلی رُشدِهم.
هیچ قوم و گروهی در کارهای خود به مشورت نپرداختند مگر اینکه به طور قطع به اهداف خردمندانة خود نائل آمدند. (تحف‌العقول، ص ٢٣٦)
حدیث از امام زین‌العابدین(ع) درباره شورا و مشورت
29-اِرشادُ المُستَشیرِ اَداءُ حَقِّ النِّعمَةِ.
ارشاد کسی که با تو مشورت می‌کند نشانة ادای حق نعمت عقل و خردمندی تو است. (تحف‌العقول، ص ٢٩٠)
حدیث از امام محمدباقر (ع) درباره شورا و مشورت
30-اِستَشِرْ فی اَمرِكَ الّذینَ یَخشَونَ اللهَ.
در امور خودت با افراد خداشناس، کسانی که از خدا می‌ترسند مشورت کن. (تحف‌العقول، ص ٣٠٢)
31-مَن لایَستَشیرُ یَندَمْ.
کسی که خودسرانه و بدون مشورت به کاری اقدام کند مسلماً دچار ندامت و پشیمانی خواهد شد. (بحار، ج ٧٥، ص ١٠٠)
حدیث از امام جعفرصادق (ع) درباره شورا و مشورت
32-اِستَشِرِ العاقِلَ مِنَ الرِّجالِ الوَرِعِ فاِنّهُ لاَیَأْمُرُ اِلاّ بِخَیر.
با مرد خردمند و پارسا مشورت كن كه او جز به خیر و صلاح سخن نمی‌گوید. (بحار، ج ٧٥، ص ١٠١)
33-شاوِر فی اُمورِك ممّا بَقتَضی الدّینُ مَن فیه خَمسُ خِصالٍ: عَقلٌ و عِلمٌ و تَجرِبَةٌ وَ نُصحٌ و تَقوی.
در کارهای خود به مقتضای دستورات دینی با کسی مشورت کن که دارای این پنج خصلت باشد: عقل سلیم، علم و بینش، تجربه، حسّ خیرخواهی و تقوی. (مواعظ عددیه، ص ١٦٢)
34-اِذا أرَدْتَ اَمراً فَلا تُشاوِرْ اَحداً حَتّی تُشاوِرَ رَبَّكَ... تَقولُ «اَستَخیرُ اللهَ» مِأَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ تَشاوِرُ النّاسَ فَاِنَّ اللهَ یُجری لَكَ الِخَیرَةَ عَلی لِسانِ مَن أَحَبَّ.
زمانی كه كاری را اراده كردی تا با خدای خود مشورت نكردی با احدی مشورت نكن... اول صد مرتبه بگو «استخیرُالله» آنگاه از دیگران نظرخواهی كن، خداوند خیر تو را بر زبان هر كسی كه دوست دارد جاری خواهد ساخت. (مكارم‌الأخلاق، ص ٣٦٩).
35-المَشوَرةُ لاتكونُ اِلاّ بِحدودِها فَمَن عَرفَها بِحدوُدِها، وَ اِلاّ كانَت مَضَرَّتُها علی‌المُستَشیرِ اَكثرَ مِن مَنفَعَتِها!
مشورت کردن، شرایط و حدودی دارد، مشاوری که با شرایط آن آشنا باشد نتیجة مثبت و مطلوبی خواهد داشت وگرنه ضرر آن برای مشورت‌خواه بیش از منفعتش خواهد بود! (بحار، ج ٧٥، ص ١٠٦)
36-اذا اَشارَ عَلَیكَ النّاصِحُ العاقِلُ فَاِیّاكَ وَ الخِلافَ فَاِنَّ فی ذلكَ العَطَبَ.
وقتی شخص عاقل و دلسوزی نظر خود را به تو ارائه داد برحذر باش با او مخالفت نکنی که مسلَّماً سقوط و هلاکت تو در آن خواهد بود.(مکارم‌الاخلاق، ص ٣١٩)
37-لایَطمَعَنَّ القلیلُ التَّجرِبةُ المُعْجَبُ بِرَأیِه فی‌ریاسةٍ.
آدم خودرأی و کم‌تجربه هیچ‌وقت نباید امید رسیدن به مقام ریاست و مدیریت را در سر بپروراند. (خصال، ج ٢، ص ٥٣)
38-مَنِ استشارَلَم یُعَدمْ عِنَدالصّوابِ مادِحاً وَ عِندَ الخَطَأِ عاذِراً.
کسی که مشورت می‌کند اگر کارش را درست انجام دهد مردم او را می‌ستایند و اگر اشتباه کند دیگران وی را معذور خواهند داشت. (چون قبلاً مشورت کرده است.) (بحار، ج ٧٥، ص ١٠٤)
حدیث از امام موسی‌بن‌جعفر(ع) درباره شورا و مشورت
39-مُشاوَرَةُ العاقِلِ النّاصِحِ یُمنٌ وَ بَرَكَةٌ وَ رُشدٌ وَ تَوفیقٌ مِنَ الله.
مشورت کردن با آدم خردمند و خیرخواه باعث یُمن و برکت و راه یافتن به مقصود و یک توفیق الهی است. (تحف‌العقول، ص ٤٢٠)
حدیث از امام رضا(ع) درباره شورا و مشورت
40-لاتُشاوِرْ جَباناً فَاِنَّهُ یُضَیِّقُ عَلیكَ المَخرَجَ وَ لاتُشاوِرِالبَخیلَ فَاِنَّه یَقصُرُ بِكَ عَن غایَتِكَ.
با آدم‌های ترسو و بخیل هیچ‌وقت مشورت نکن. آدم ترسو حَلّ مُعضلات را برایت مشکل می‌گیرد و آدم بخیل تو را از هدفت باز می‌دارد. (مواعظ صدوق، ص ١٠٩)
حدیث از امام جواد(ع) درباره شورا و مشورت
41-ثلاثٌ مَن كُنَّ فیهِ لَم یَندَمْ: تَركُ العَجَلَةِ وَ المَشورَةُ وَ التَّوكُّلُ عَلی اللهِ عِندَالعَزم.
هر کس این سه خصلت را دارا باشد دچار پشیمانی نخواهی شد: عدم شتابزدگی در کارها، مشورت کردن در امور، و توکل بر خدا هنگام تصمیم. (احقاق‌الحق، ج ١٢، ص ٤٣٨)
