رمضان ماهی است که به ماه مهمانی الهی شناخته میشود و بر اساس روایتی از پیامبر(ص)، ماهى است که ابتدایش رحمت، میانهاش مغفرت و پایانش اجابت و آزادى از آتش جهنم است.
اعمال مخصوص شب بیستویکم ماه رمضان
1) لعن بر قاتل امیرالمومنین علی (ع): گفتن صد بار ذکر "اللهم العن قتلة امیرالمومنین"
2) زیارت امیرالمومنین (ع)
3) خواندن دعای زیر:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْسِمْ لِی حِلْما یَسُدُّ عَنِّی بَابَ الْجَهْلِ وَ هُدًى تَمُنُّ بِهِ عَلَیَّ مِنْ کُلِّ ضَلالَةٍ وَ غِنًى تَسُدُّ بِهِ عَنِّی بَابَ کُلِّ فَقْرٍ وَ قُوَّةً تَرُدُّ بِهَا عَنِّی کُلَّ ضَعْفٍ وَ عِزّاً تُکْرِمُنِی بِهِ عَنْ کُلِّ ذُلٍّ وَ رِفْعَةً تَرْفَعُنِی بِهَا عَنْ کُلِّ ضَعَةٍ وَ أَمْناً تَرُدُّ بِهِ عَنِّی کُلَّ خَوْفٍ وَ عَافِیَةً تَسْتُرُنِی بِهَا عَنْ کُلِّ بَلاءٍ وَ عِلْما تَفْتَحُ لِی بِهِ کُلَّ یَقِینٍ وَ یَقِینا تُذْهِبُ بِهِ عَنِّی کُلَّ شَکٍّ وَ دُعَاءً تَبْسُطُ لِی بِهِ الْإِجَابَةَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ السَّاعَةِ السَّاعَةِ السَّاعَةِ یَا کَرِیمُ وَ خَوْفا تَنْشُرُ [تُیَسِّرُ] لِی بِهِ کُلَّ رَحْمَةٍ وَ عِصْمَةً تَحُولُ بِهَا بَیْنِی وَ بَیْنَ الذُّنُوبِ حَتَّى أُفْلِحَ بِهَا عِنْدَ الْمَعْصُومِینَ عِنْدَکَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ
خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و آن چنان بردبارى روزى من گردان که در نادانى را به روى من ببندد، و هدایتى که رهیدن از هر گمراهى را به وسیله آن بر من منت نهى، و ثروتى که در هر فقرى را به سبب آن بر من ببندى، و نیرویى که به آن هرگونه ضعفى را از من برگیرى، و عزّتى که مرا به آن از هر خوارى اکرام نمایى، و مرتبه بلندى که مرا به آن از هر افتادنى بلند گردانى، و امنیتى که به آن هر ترسى را از من دور کنی، و سلامتى کاملى که مرا به آن از هر بلایى بپوشانى، و دانشى که به آن در هر یقینى را به رویم بگشایى، و یقینى که به آن هر شکى را از من برطرف کنی، و دعایى که به آن سفره اجابت را در امشب و در این ساعت بگسترانى همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت اى کریم، و ترسى که به آن هرگونه رحمتى را برایم پخش کن، و بازدارنده اى که بین من و گناهانم پرده شود، تا به سبب آن نزد معصومین به درگاهت رستگار شوم، به حق مهربانیات اى مهربان ترین مهربانان.
4) روایت شده که در شب بیستویکم حمّاد بن عثمان بر حضرت صادق علیهالسلام وارد شد حضرت سؤال کرد که غسل کردهاى؟ عرض کرد: بلى فدایت شوم پس حضرت حصیرى طلبید و حمّاد را نزدیک خود طلبید و مشغول نماز شد و پیوسته آن حضرت نماز خواند و حمّاد نیز خود را به آن حضرت چسبانیده بود و نماز مىخواند تا از نمازهاى خویش فارغ شدند پس آن حضرت دعا کرد و حمّاد آمین گفت تا صبح طلوع کرد آن جناب اذان و اقامه گفت و بعض از غِلْمان خود را طلبید و پیش ایستاد و نماز صبح خواند در رکعت اوّل حمد و قدر و در دویّم حمد و توحید خواند و بعد از نماز مشغول به تسبیح و تحمید و تقدیس و ثناى بر خدا و صلوات بر پیغمبر صلى الله علیه وآله و دعا براى مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات شد، پس سر به سجده نهاد و مقدار یک ساعت به جز نفس چیزى از آن جناب شنیده نشد، پس از آن این دعا را خواند لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْاَبْصارِ تا آخر دعا که در اقبال است.
شیخ کلینى روایت کرده که حضرت باقر علیهالسلام در شب بیست و یکم و بیست و سیّم دعا مىخواند تا نیمه شب و بعد از آن شروع مىکرد به نماز خواندن و بدانکه در هر شب از شبهاى این دهه غسل مستحب است و روایت شده که حضرت رسول صلى الله علیه وآله در هر شب این دهه غسل مىکرد و اعتکاف در این دهه مستحب است و فضیلت بسیار دارد و أفضل اوقات اعتکاف است و روایت شده که مقابل دو حجّ و دو عمره است: «وَ کانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ: اِذا کانَ الْعَشْرُ الْأَواخِرَ، اعْتَکَفَ فِى الْمَسْجِدِ، وَضُرِبَتْ لَهُ قُبَّةٌ مِنْ شَعْرٍ، وَشَمَّرَ الْمیزَرَ، وَطَوى فِراشَهُ؛ رسم رسول خدا صلى اللّه علیه و آله چنان بود که چون دهه آخر ماه رمضان مىشد در مسجد معتکف مىشد و چادرى معین برایش مىزدند و کمر را محکم مىبست و بستر خواب را جمع مىکرد.
* اعمالى مشترک در شب 21 و 23 ماه مبارک رمضان:
اول: غسل
علاّمه مجلسى فرموده بهتر است غسل این شبها در هنگام غروب آفتاب انجام گیرد که نماز شام را با غسل بخواند.
دوم: دو رکعت نماز که در هر رکعت پس از سوره «حمد»، هفت مرتبه «توحید» خوانده و پس از فراغت از نماز هفتاد مرتبه بگوید، أَسْتَغْفِرُ اللّه وَ أَتوبُ الَیْهِ. در روایت نبوى است: که از جاى برنخیزد تا خدا او و پدر و مادرش را بیامرزد.
سوم: قرآن مجید را باز کند و در برابر خود گرفته و بگوید:
«اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتَابِکَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَى وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِکَ مِنَ النَّارِ».
خدایا از تو درخواست میکنم به حق کتاب نازل شدهات و آنچه در آن است و در آن است نام بزرگترت، و نامهاى نیکوترت و آنچه بیم انگیز است و امیدبخش، اینکه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهى.
سپس هر حاجتی که دارد بخواهد.
اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ
خدایا به حق این قرآن، و به حق کسی که آن را بر او فرستادى و به حق هر مؤمنى که او را در قرآن ستودى و به حق خود بر آنان، پس احدى شناساتر از تو به حق تو نیست.
چهارم: قرآن به سر گرفتن در شب قدر و خدا را به چهارده معصوم سوگند دادن.
پنجم: خواندن زیارت امام حسین (ع) در شب قدر.
ششم: این شبها را احیا بدارد، روایت شده هرکه شب قدر را احیا بدارد، گناهانش آمرزیده مىشود. هرچند به شماره ستارگان آسمان و سنگینى کوهها و پیمانه دریاها باشد.
هفتم: صد رکعت نماز بجا آورد که فضلیت بسیار دارد و بهتر آن است که در هر رکعت پس از سوره «حمد»، ده مرتبه «توحید» بخواند.
هشتم: این دعا را بخواند:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَمْسَیْتُ لَکَ عَبْداً دَاخِراً لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَ لا ضَرّاً وَ لا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءاً أَشْهَدُ بِذَلِکَ عَلَى نَفْسِی وَ أَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتِی وَ قِلَّةِ حِیلَتِی فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ مَا آتَیْتَنِی فَإِنِّی عَبْدُکَ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ الضَّعِیفُ الْفَقِیرُ الْمَهِینُ اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْنِی نَاسِیاً لِذِکْرِکَ فِیمَا أَوْلَیْتَنِی وَ لا [غَافِلا] لِإِحْسَانِکَ فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ لا آیِساً مِنْ إِجَابَتِکَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّی فِی سَرَّاءَ [کُنْتُ ] أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ أَوْ عَافِیَةٍ أَوْ بَلاءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ.
خدایا شام کردم درحالی که براى تو تنها بنده کوچک و خوارى هستم که براى خویش سود و زیانى را به دست ندارم و نمىتوانم از خود پیش آمد بدى را بازگردانم، به این امر بر خویش گواهى مىدهم، و در پیشگاهت به ناتوانى و کمى چاره ام اعتراف مىکنم، خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و آنچه را به من و همه مردان و زنان مؤمن، از آمرزش در این شب وعده دادى وفا کن، و آنچه را به من عنایت فرموده اى کامل کن، که من بنده بیچاره، درمانده، ناتوان، تهیدست خوار توام. خدایا مرا فراموش کننده ذکرت قرار مده در آنچه سزاوار آنم فرمودى، و نه فراموش کننده احسانت در آنچه عطایم نمودى، و نه ناامید از اجابتت، گرچه مدّت زمانى طولانى شود، چه در خوشى یا ناخوشى، یا سختى، یا آسانى، یا عافیت، یا بلا، یا تنگدستى، یا در نعمت همانا تو شنونده دعایى.
این دعا را کفعمى از امام زین العابدین (ع) روایت کرده که در این شبها، در حال قیام و قعود و رکوع و سجود مىخواندند. علاّمه مجلسى فرموده: بهترین اعمال در این شبها، درخواست آمرزش و دعا است برای حوائج دنیا و آخرت خود، و پدر و مادر و خویشان، و برادران و خواهران مؤمن، چه آنان که زنده اند، و چه آنان که از دنیا رفتهاند، و خواندن اذکار، و صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم السّلام به هر اندازه که بتواند و در بعضى از روایات وارد شده: دعای جوشن کبیر را در این سه شب بخواند.
اعمال مشترک شبهاى قدر
«غسل»
علامه مجلسى فرموده است كه "بهتر است غسل شبهاي قدر را مقارن غروب آفتاب انجام دهند كه نماز مغرب را با غسل بخوانند".
دوّم:
«خواندن دو ركعت نماز»
در هر ركعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحيد(قل هو الله احد) را بخواند و بعد از پايان نماز هفتاد مرتبه بگويد «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَيْهِ»
در روايتى از رسول خدا(ص) آمده است كه كسي كه اين عمل را انجام دهد از جاى خود برنخيزد مگر اينكه خداي متعال او و پدر و مادرش را بيامرزد و خداوند، فرشتگان را مامور ميكند كه تا سال آينده براي وي حسنات بنويسند.
سوّم:
«باز كردن قرآن و قرائت دعاي مخصوص آن» متن دعا در ادامه ميآيد؛
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ بِكِتابِكَ الْمُنْزَلِ
خدايا از تو خواهم به حق كتاب فرستاده شدهات
وَ ما فيهِ وَ فيهِ اسْمُكَ الاْكْبَرُ وَاَسْماَّؤُكَ الْحُسْنى
و آن چه در آنست كه در آن است نام بزرگت و نامهاى نيكويت
وَما يُخافُ وَ يُرْجى اَنْ تَجْعَلَنى مِنْ عُتَقاَّئِكَ مِنَ النّارِ
و آنچه بدانها ترس و اميد شود كه قرارم دهى از زمره آزاد شدگانت از دوزخ
"پس هر حاجت كه دارد بخواهد"
چهارم:
«بر سر گرفتن قرآن»
به فرموده امام صادق (ع) قرآن مجيد را بايد بر سر گذاشت و گفت:
اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ
خدايا به حق اين قرآن
وَ بِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ
و بحق آنكس كه او را بدان فرستادى
وَ بِحَقِّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فيهِ
و بحق هر مؤمنى كه در اين قرآن مدحش كردهاى
وَ بِحَقِّكَ عَلَيْهِمْ فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّكَ مِنْكَ
و بحقى كه تو بر ايشان دارى زيرا كسى نيست كه حق تو را بهتر از خودت بشناسد
سپس ده مرتبه بگويد؛
«بِكَ يا اَللّهُ»
بحق خودت اى خدا
و ده مرتبه
«بِمُحَمَّدٍ»
بحق محمدصلى الله عليه و آله
و ده مرتبه
«بِعَلي»
بحق على عليه السلام
و ده مرتبه
«بِفاطِمَةَ»
بحق فاطمه سلام الله عليها
و ده مرتبه
«بِالْحَسَنِ»
بحق حسن عليه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحُسَيْنِ»
بحق حسين عليه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىّ بْنِ الْحُسَيْنِ»
بحق على بن الحسين عليه السلام
و ده مرتبه
«بُمَحَمَّدِ بْنِ عَلِي»
بحق محمد بن على عليه السلام
و ده مرتبه
«بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ»
بحق جعفر بن محمد عليه السلام
و ده مرتبه
«بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ»
بحق موسى بن جعفرعليه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىِّ بْنِ مُوسى»
بحق على بن موسى عليه السلام
و ده مرتبه
«بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِي»
بحق محمد بن على عليه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ»
بحق على بن محمدعليه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِي»
بحق حسن بن على عليه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحُجَّةِ»
به حق حضرت حجت عليه السلام
"پس هر حاجتي كه دارد از خداوند طلب كند و در تمام اين اذكار نهايت حضور قلب و توجه به درگاه خدا را حفظ كند" .
بهتر است اگر ميخواهند توسل يا ذكر مصيبتي كنند قبل يا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نكنند.
پنجم:
«زيارت امام حسين (ع)»
به فرموده علامه مجلسي زيارت امام حسين (ع)؛ در هر يك از سه شب قدر مستحب موكد است و در روايتي آمده است كه سبب آمرزش گناهان ميشود و اگر از نزديك دسترسي به زيارت نداشته باشد از دور زيارت كند.
ششم:
«احياء داشتن شبهاي قدر»
يعني اينكه اين شب را تا صبح بيدار باشد و با عبادت، دعا، تلاوت قرآن، حضور در جلسات سخنراني ديني، پرسش و پاسخهاي مذهبي و يا مطالعه كتابهاي تفسير، عقايد و مواعظ آن را سپري كند.
در روايتي از امام باقر (ع) آمده است"هر كس شب قدر را احياء دارد، گناهان او آمرزيده ميشود، هر چند كه بسيار باشد" و بهتر است روز قبل مقداري استراحت كند و غذا و نوشيدني كمتري بخورد تا خواب بر او غلبه نكند و كساني كه توانايي احياء ندارند بهتر است اول شب را استراحت كنند و سحرگاهان بيدار باشند و عبادت نمايند.
هفتم:
«اقامه صد ركعت نماز»
صد ركعت نماز بخواند (هر دو ركعت به يك سلام) كه فضيلت بسيار دارد و افضل آنست اگر توانايي داشته باشد در هر ركعت بعد از حمد ده مرتبه سوره توحيد (قل هو الله احد) بخواند.
هشتم:
خواندن دعايي كه در ادامه ميآيد(حضرت زين العابدين (ع) در شبهاي قدر اين دعا را ميخواندند):
بخواند:
اَللّهُمَّ اِنّى اَمْسَيْتُ لَكَ عَبْداً داخِراً لا اَمْلِكُ لِنَفْسى نَفْعاً وَلا ضَرّاً
خدايا من شام كردم در حالى كه بنده خوارى هستم كه مالك سود و زيانى براى خويشتن نيستم
وَلا اَصْرِفُ عَنْها سُوَّءاً اَشْهَدُ بِذلِكَ عَلى نَفْسى
و نتوانم از خويشتن پيش آمد ناگوارى را بازگردانم و اين مطلبى است كه من آن را بر خويش گواهى دهم
وَاَعْتَرِفُ لَكَ بِضَعْفِ قُوَّتى وَقِلَّةِ حيلَتى فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ
و به ناتوانى خود و بيچارگيم در برابرت اعتراف دارم، پس درود فرست بر محمد و آل محمد(ص)
وَاَنْجِزْ لى ما وَعَدْتَنى وَجَميعَ الْمُؤْمِنينَ وَالْمُؤْمِناتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فى هذِهِ اللَّيْلَةِ
و وفا كن برايم بدانچه بر من و همه مؤمنين و مؤمنات وعده فرمودى از آمرزش در اين شب
وَاَتْمِمْ عَلَىَّ ما اتَيْتَنى فَاِنّى عَبْدُكَ الْمِسْكينُ الْمُسْتَكينُ الضَّعيفُ الْفَقيرُ الْمَهينُ
و تمام كن بر من آنچه را به من دادى زيرا كه من بنده بينواى مستمند ناتوان تهيدست خوار توام
اَللّهُمَّ لا تَجْعَلْنى ناسِياً لِذِكْرِكَ فيما اَوْلَيْتَنى
خدايا قرار مده مرا فراموشكار از ياد خويش در آنچه به من انعام فرمودى
وَلا غافِلاً لاِِحْسانِكَ فيما اَعْطَيْتَنى وَلا ايِساً مِنْ اِجابَتِكَ وَاِنْ اَبْطَاَتْ عَنّى
و نه غافل از احسانت در آنچه به من عطا كردى و قرارم مده نااميد از اجابت خويش و اگرچه ديرزمانى طول كشد
فى سَرّاَّءَ اَوْ ضَرّاَّءَ اَوْ شِدَّةٍ اَوْ رَخاَّءٍ اَوْ عافِيَةٍ اَوْ بَلاء اَوْ بُؤْسٍ اَوْ نَعْماءَ
چه در خوشى و چه در سختى در دشوارى يا در آسايش در تندرستى يا گرفتارى در تنگدستى يا در نعمت
اِنَّكَ سَميعُ الدُّعاَّءِ
براستى تو شنواى دعايى
نهم:
«طلب آمرزش گناهان و دعا براي امور دنيوي و اخروي»
مرحوم علامه مجلسي (ره) فرموده اند "بهترين اعمال در اين شبها طلب آمرزش گناهان و دعا براي امور دنيوي و اخروي است هم براي خود و هم براي پدر و مادر خويشان و ديگر مومنان؛ چه زنده باشند و چه از دنيا رفته باشند و همچنين ذكرهاي مختلف و صلوات بر حضرت محمد (ص) و خاندانشان تا آنجا كه مقدور است، انجام دهند و در بعضي از روايات نيز تاكيد شده است كه «دعاي جوشن كبير» را در اين سه شب بخوانند.
در روايتي آمده است كه شخصي خدمت رسول خدا (ص) رسيده و عرض كرد: اگر شب قدر را درك كردم، چه چيزي را از خداوند طلب كنم؟ كه ايشان فرمودند: "عافيت و سلامتي را از خداوند بخواه".