از دستاوردهای سفر رئیس‌جمهور به قطر تا گفت‌ وگوهای میان ایران و عربستان

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، آیت‌الله ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور کشورمان دوم اسفندماه در راس هیاتی بلندپایه به دوحه قطر سفر کرد، این درحالی است که سفر آیت‌الله رئیسی به قطر، اولین سفر رئیس‌جمهور بعد از یازده سال بوده است.

رئیس جمهور کشورمان پیش از سفر به قطر در مورد گسترش روابط با همسایگان گفت: ما در فعال شدن دیپلماسی همسایگی به ویژه با کشورهای حاشیه خلیج فارس، این سفر را گامی در جهت فعال شدن ارتباطات بین این کشورها و استفاده از ظرفیت‌های آنها در جهت توسعه روابط سیاسی و اقتصادی به ویژه با کشور قطر که میدان مشترک گازی داریم می‌دانیم.

پس از سفر رئیس جمهور به دوحه، به سراغ علیرضا عنایتی، دستیار وزیر امورخارجه و مدیرکل خلیج‌فارس وزارت امورخارجه رفتیم و در مورد دستاوردهای سفر آیت‌الله رئیسی به قطر و فعال شدن دیپلماسی همسایگی با ایشان گفت‌وگو کردیم.

متن این گفت‌وگو به شرح زیر است:

علیرضا عنایتی، دستیار وزیرامورخارجه و مدیرکل خلیج‌فارس در گفت‌وگو با خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، در مورد دستاوردهای سفر رئیس‌جمهور به دوحه و گسترش روابط با همسایگان گفت: سفر آیت‌الله رئیسی، رئیس‌جمهوری کشورمان به دوحه، اولین سفر ایشان به کشورهای حوزه خلیج فارس تلقی بود که بیانگر اولویت و اهتمام دولت سیزدهم به همسایگان است. پیش‌تر سفرهایی به کشورهای دیگر در حوزه همسایگی صورت گرفته بود، ولی در مناسبات ایران و کشورهای جنوبی خلیج فارس، اولین سفر رئیس‌جمهوری بعد از گذشت چند سال بود، آقای ابراهیم رئیسی در این سفر به موضوع مهمی به عنوان اولویت همسایگی عینیت بخشید و نشان داد که در چارچوب همسایگان این رفت‌وآمدها، دیدارها و گفت‌وگو ها می‌تواند اقدامات گذشته را تبلور ببخشیده و نهایی کند و دریچه‌هایی را هم برای آینده بگشاید. 

وی تاکید کرد: گفت‌وگوهایی که در سفر دوحه میان آیت‌الله رئیسی و امیر قطر، چه به صورت خصوصی و عمومی، صورت گرفت حاکی از این بود که ما در امتداد مناسبات حسنه خودمان با کشورهای خلیج فارس از جمله قطر که روابط ممتازی در سطح سیاسی است، گفت‌وگوهای فیمابینی هم داریم و امیدواریم که این سفر در آینده، افقی برای گسترش روابط میان تهران و دوحه باشد.

سفر رئیس‌جمهور به قطر در سه ضلع دوجانبه‌ای، منطقه‌ای، اجلاس گاز

وی در مورد حوزه‌های همکاری میان تهران و دوحه گفت: سفر رئیس‌جمهور به قطر به منظور همکاری‌های دوجانبه در ابعاد مختلف اقتصادی، تجاری، امنیتی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی صورت گرفت. یعنی ابعادی که مناسبات ممتاز دو کشور را مد نظر قرار می‌دهد و گفت‌وگوهای موثر و سازنده‌ای در مورد مسائل منطقه‌ای میان روسای دو کشور صورت گرفت.

دستیار وزیر امورخارجه ادامه داد: همانطور که گفتیم در ضلع سوم این سفر، شرکت در یک مراسم بسیار مهم، یعنی نشست سران کشورهای صادرکننده گاز (اوپک) در دوحه بود و آقای رئیس‌جمهور هم در این نشست شرکت کردند و دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران در یکی از مهمترین حوزه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به نام انرژی و گاز را تبیین کردند که در سفر دو روزه رئیس‌جمهور به صورت فشرده به این موضوع پرداخته شد.  همچنین در کنار بحث‌های رسمی، آقای رئیس جمهور در دو نشست مهم شرکت کردند؛ یکی دیدار با ایرانیان مقیم قطر و دیگری با تجار ایرانی و قطری. افرادی که در این دیدار شرکت کردند، دارای سوابق متعدد و طولانی در مناسبات تجاری ایران و قطر هستند و در واقع این سه ضلع دوجانبه، منطقه‌ای و شرکت در نشست انرژی و گازی، در کنار سایر برنامه‌های جانبی نشان داد که این مناسبات میان دو کشور می‌تواند هر چه بیشتر توسعه پیدا کند.

امضای اسناد ارتباطات بین شبکه برقی میان ایران و قطر

وی با بیان اینکه ایران و قطر، دو کشور ذخایر گازی جهان هستند و می‌توانند همکاری‌های بلندمدتی در این زمینه داشته باشند، گفت: موضوع گاز می‌تواند یک حوزه مشترک همکاری بین ایران و قطر باشد؛ نه تنها در حوزه میدان، بلکه در حوزه‌های بالادستی و پایین‌دستی هم زمینه‌هایی برای همکاری میان دو کشور وجود دارد.

عنایتی افزود: در حوزه ارتباط شبکه برقی بین دو کشور هم این همکاری عینیت بیشتری دارد. از ماه‌های گذشته، بین ایران و قطر در خصوص ارتباطات شبکه برقی گفت‌وگوهایی صورت گرفته است که در این سفر نیز یکی از اسناد مهمی که بین دو کشور امضا شد ارتباط بین شبکه برقی است که بین «توانیر» ایران و شرکت «کهرما» قطر صورت گرفته است. 

وی در مورد جزییات امضای 14 سند همکاری میان ایران و قطر گفت: یکی از مهمترین بخش‌های سفر به دوحه، امضای اسناد همکاری بود که برخی از آن‌ها در قالب موافقتنامه، یادداشت تفاهم، برنامه اجرایی و یک صورت جلسه هستند. در واقع ۱۴ سند و یک سند صورت جلسه که بعدا به آن اضافه شد و 15 سند، دستاورد سفر به دوحه شد، این اسناد در حضور روسای دو کشور و توسط وزرای مربوطه و بعضی از آن‌ها هم توسط وزیر نیرو به عنوان رئیس کمیسیون مشترک دو کشور، به نیابت از وزرایی که در این سفر حضور نداشتند به امضا رسید.

عنایتی ادامه داد: قبل از این سفر، وزارت امور خارجه با تمام دستگاه‌ها و نهادهایی که اسنادی را در دست داشتند، گفت‌وگو کرد و همکاری بسیار خوبی از سوی این دستگاه‌ها و نهادها صورت گرفت. در گفت‌وگوهای تلفنی، مکاتبات و جلساتی که برگزار شد، تمام سازمان‌ها از فرصت حضور آقای رئیس‌جمهور در قطر برای پیشبرد مناسبات دوجانبه، به خوبی برنامه‌ریزی کردند که جا دارد که از این همکاری صد درصدی دستگاه‌ها تشکر کنیم. از طرفی متولی طرف قطری هم وزارت خارجه قطر بود و در ۵ روز کاری بسیار فشرده آن‌ها نیز همراه هیأت بودند که نشان می‌دهد طرف قطری برای نهایی کردن این سند آمادگی کامل دارد و ما توانستیم روز یکشنبه قبل از انجام سفر، اسناد را آماده کنیم که در حضور آقای رئیس‌جمهور و شیخ تمیم، این سندها امضا شد. 

وی با بیان اینکه اولین بار بود که 14 سند با کشور قطر امضا شد، گفت: برای اولین بار است که چنین اتفاقی میان دو کشور رخ می‌دهد و حجم و نوع این سندها نشان می‌دهد که ابعاد همکاری دو کشور چقدر متنوع و فراگیر است و می‌توانند در چه زمینه‌هایی با هم همکاری داشته باشند. سندهایی که رنگ و بوی سیاسی داشتند و سند سیاسی تلقی می‌شدند، سندهایی که اقتصادی و تجاری، سندهای اجتماعی، علمی و فرهنگی، که ما توانستیم هر سه سند را به امضاء برسانیم.

لغو روادید سیاسی بین ایران و قطر

عنایتی افزود: یکی از سندهای مهم سیاسی که در این سفر امضاء شد، موافقتنامه لغو روادید سیاسی بین ایران و قطر است. بعد از اینکه این سیر تصویب اداری خود را در دو کشور بگذراند، به مرحله اجرا در خواهد آمد که گام بسیار مهمی در تسهیل رفت و آمد بین ایران و قطر خواهد بود. به عبارتی اگر ما از روابط همسایگی صحبت می‌کنیم و دنبال نشانه‌های این روابط هستیم، لغو روادید سیاسی به خوبی بیانگر و نشان‌گر این مناسبات سیاسی فیمابین است. 

وی در مورد امضای دو سند اقتصادی و تجاری میان تهران و دوحه گفت: در بحث اقتصادی و تجاری، دو یا سه سند مهم بین‌المللی امضاء شد که از جمله آن‌ها موافقتنامه کشتیرانی، یادداشت تفاهم حمل و نقل زمینی یا جاده‌ای و همکاری‌های بندری است.با توجه به مزیت نسبی ایران در حوزه خلیج فارس و دسترسی جاده‌ای به ترکیه، ارمنستان و بخش غربی کشور که به ترکمنستان دارد، این یک فرصتی برای ترانزیت، حمل و نقل و همکاری‌های بنادر است که می‌توانند عنصری به نام حمل و نقل را در منطقه خلیج فارس و بحث ترانزیت را برای ایران که به عنوان یک مزیت برتر شناخته می‌شود، کاملا تقویت کند. 

دستیار وزیرامورخارجه ادامه داد: در بخش همکاری‌های علمی، فرهنگی و جوانان هم اسنادی امضاء شده است که این اسناد می‌تواند کاملا سازنده و مفید باشد، به طور مثال بحث تبادل دانشجو، همکاری‌های علمی و همکاری‌های ورزشی که در بلند مدت می‌تواند مناسبات مردمی را تحکیم کند، همچنین بحث جام‌جهانی و آنچه که قطر این روزها درگیر آن است کمک کننده به اجرایی شدن این اسناد خواهد بود.

دعوت از رئیس‌جمهور برای سفر به عمان

مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه در مورد سفر وزیرخارجه عمان به تهران گفت: سفر وزیر خارجه عمان به تهران، با تبیین دیدگاه‌های ایران نسبت به منطقه صورت گرفت. ما دعوتنامه سلطان عمان، جناب هیثم را دریافت کردیم. وزیر خارجه عمان این دعوت نامه را تسلیم آقای رئیس‌جمهور کردند و امیدواریم که در فرصت مناسب این سفر بتواند حلقه دوم زنجیره سفرهای رئیس‌جمهور به منطقه باشد. 

وی ادامه داد: اساسا هر چه این دیدارها و رفت و آمدها در سطوح مختلف توسعه پیدا کند، میتواند ارتباطات را تحکیم ببخشد. البته سفرها منحصر به سفر مقامات عالیه نیست؛ سایر وزرا نیز با کشورهای همسایه از جمله قطر، عمان، کویت و ... دیدارهای متنوعی را با هم دارند. ولی وقتی سفر رئیس‌جمهور و رئیس کشور مطرح می‌شود، سفرها از یک استحکام و اقتدار بیشتری برخوردار هستند و نتایج آن هم متناسب با همین سفرها خواهد بود. ما یک دیدگاه خیلی روشن و مشخص داریم و آن این است که اگر مشکلاتی در منطقه وجود دارد باید حل و فصل شود، تنها چیزی که به حل و فصل این مسائل می‌انجامد، استفاده از روش گفت‌وگو است و هیچ روش دیگری نمی‌تواند راه حلی برای مشکلات و مسائلی که ما در منطقه داریم، باشد.

عنایتی تاکید کرد: بخش دوم اگر ما مشکلات را بررسی کرده و سعی کردیم و توانستیم آنها را متمایل به حداقل یا صفر کنیم، یعنی دریچه‌ای برای همکاری وجود دارد که این هم از طریق گفت‌وگو حاصل خواهد شد. این عنصری است که همواره مورد تأکید ایران بوده که کشورهای منطقه باید با هم گفت‌وگو کنند. وقتی از گفت‌وگو صحبت می‌کنیم، الزاما به این معنا نیست که ایران و کشورهای عضو شورای همکاری با هم گفت‌وگو کنند؛ منظور این است که هر مشکل یا مسأله‌ای در منطقه وجود داشته باشد، می‌تواند از طریق گفت‌وگو بر آن‌ها غلبه کرد. وقتی از گفت‌وگو صحبت می‌کنیم، به این معناست که ۸ کشور منطقه به اضافه یمن بتوانند در رابطه مسأله‌ای که دارند، با هم گفت‌وگو کنند و این گفتگو می تواند به حل مشکل کمک کند.

ایران هیچ برخورد گزیشنی برای توسعه مناسبات با کشورهای منطقه ندارد

مدیرکل خلیج فارس وزارت خارجه گفت: به لحاظ مفهومی و نظری، ما واقعا هیچ تفاوتی بین کشورهای خلیج فارس قائل نیستیم و به هیچ وجه یک برخورد گزینشی از منظر جمهوری اسلامی ایران جهت بسط و توسعه مناسبات با این کشورها وجود ندارد. علاقمند هستیم که با همه کشورها بهترین نوع رابطه را داشته باشیم؛ رابطه‌ای که هم گسترش داشته باشد و هم در عمق مفهوم پیدا کند.  این دیدگاهی است که جمهوری اسلامی ایران به لحاظ مفهومی و نظری نسبت به کشورهای منطقه دارد و هر جا که زمینه این مناسبات فراهم بوده، می‌توانید به مفهومی که ایران به دنبال آن است پی ببرید و آن را تصدیق کنید. به عنوان مثال، نمونه مشخص آن همسایه ما کشور عراق است که ما مناسبات بالای ۱۰ میلیاردی با آن داریم و این مناسبات به شکل بسیار مستحکمی، چه در بعد سیاسی و چه در بعد اقتصادی در جریان است. 

وی تاکید کرد: اما در میدان وقتی که با صحنه عمل مواجه می شویم، این روابط متفاوت است. با بعضی از کشورها متاسفانه قطع رابطه است که البته تاکید کنم که ما با عربستان و بحرین قطع رابطه نکردیم، این عربستان و بحرین بودند که با ما قطع رابطه کردند. ما مکرراً از زبان مسئولین عالیه خودمان اعلام کردیم که هر موقع دو کشور تصمیم گرفتند مناسبات خود را با ایران بازسازی و اعاده کنند، کاملاً از طرف جمهوری اسلامی ایران استقبال می‌شود و ما نسبت به این موضوع دید مثبت داریم. با بعضی از کشورهای دیگر مثل عمان، چه در سطح سیاسی و اقتصادی و تجاری، روابط بسیار در هم تنیده‌ای داریم. این روابط در مدار سال‌های گذشته، در ابعاد مختلف توسعه و تحکیم پیدا کرده است.

عنایتی در مورد رابطه با قطر گفت: در رابطه با قطر نیز مناسبات سیاسی ما بسیار خوب است. رایزنی ها و گفت‌وگوها درباره مسائل منطقه‌ای هم انجام می‌شود اما روابط اقتصادی، همانند مناسبات سیاسی هنوز رشد پیدا نکرده است و هر دو طرف تاکید کردند که باید مناسبات تجاری فی‌مابین حوزه گسترش پیدا کند. روابط تجاری ما با امارات نیز کاملاً پیشرفت دارد و حجم مناسبات چشمگیر بوده است ولی در سطح مناسبات سیاسی سطح ما، سطح سفارت نیست.به این ترتیب ما در مرحله عمل با یک طیفی از مناسبات روبرو هستیم ولی می توانم بگویم که در مجموع، می‌توان به مناسباتی که با کشورهای حوزه خلیج فارس وجود دارد نمره خوبی داد؛ اما این رضایت بخش ما نیست و فکر می‌کنیم روابط بین ایران و این کشورها ظرفیت بالایی دارد که می تواند توسعه پیدا کند.

معتقد به گفت‌وگوهای منطقه‌ای و خلیج فارسی هستیم

وی در مورد ابتکارات ایران در زمینه گفت‌وگوها گفت: سال های گذشته یک ابتکار گفتگویی را ارائه دادیم که در آن زمان به ابتکار صلح امید موسوم شد. قبل از آن نیز امیر کویت به نیابت از شورای همکاری خلیج فارس نامه‌ای را برای طرف ایرانی فرستاد که در آن به موضوع همکاری ایران و کشورهای شورای همکاری اشاره کرده بود، نامه از طرف ایران با پاسخ مثبت همراه شد. در مجمع عمومی در سال ۲۰۱۹ امیر قطر و گفت وگوهای خلیج فارس را مطرح کرد و در مناسبت های مختلف هم بر این تاکید کرده است. این ابتکارات در قالب لزوم گفت‌وگوهای منطقه‌ای، به عنوان یک امر فراگیر و در هر مناسبتی که دیدار کاری انجام می شود، کاملا مورد تاکید است. فکر می کنم که در بحث مفهومی و نظری خیلی جلو بوده و معتقدیم که گفت‌وگو های خلیج فارسی باید صورت بگیرد البته یک مقداری در اجرا نیازمند زمان هستیم.

عربستان به دنبال دریچه گفت‌وگو برای حل مشکلات خود با ایران است/ مستقر شدن دیپلمات‌های ایرانی در جده

دستیار وزیر خارجه در مورد روابط ایران و عربستان و گفت‌وگوهایی که در حال انجام است، گفت: تقریبا از فروردین سال جاری، چهار دور گفت‌وگو با عربستان داشتیم که هر چهار دور در بغداد صورت گرفته است که در این جلسات، طرف عراقی هم حضور داشته و کاملا سعی کرده است که بتواند یک نقش مثبت و سازنده‌ای را برای فایده بخش بودن این گفت‌وگوها انجام بدهد.گفت‌وگوها بر اساس عنصر گفت‌وگویی که بر آن تاکید داریم، محقق شده است و در این حد می‌توانیم از این امر خرسند باشیم که عربستان سعودی بعد از یک دوره‌ای، با این دریچه که گفت‌وگو می‌تواند راهگشای برخی از مسائل باشد، به مناسبات خود با ایران نگاه می‌کند و این سر قهر را کنار گذاشته و به گفت‌وگو روی آورده است. همواره از طرف ایران مورد تاکید بوده که ما آماده هستیم. فمر می‌کنیم که این گفت‌وگو بتوانند سوء فهم ها و اختلافات را به حداقل کاهش دهد. 

وی افزود: پیشرفت ما یک پیشرفته حداقلی بوده است؛ یعنی نمی‌توانیم خوشبینانه به این موضوع نگاه کنیم و بگوییم ۱۰۰ درصد چیزی که انتظار داشتیم محقق شد، نمی‌توانیم آن را صفر تلقی کنیم که هیچ گشایشی در این گفت‌وگوها در هیچ حوزه‌ای صورت نگرفته است. اگر بخواهیم واقع نگر باشیم، وضعیت از پیشرفت‌های جزئی در این گفت‌وگوها صورت گرفته و ثمره این گفت‌وگو و یکی از مسائل جزئی، رفتن دیپلمات‌های ما به عربستان سعودی و مستقر شدن در جده است؛ دیپلمات هایی که نزد کنفرانس اسلامی مأموریت دارند.

عنایتی افزود: از سال ۱۳۹۴ به بعد، دیپلمات های ایرانی در سازمان کنفرانس اسلامی هم حضور نداشتند و این گفتگوهای اخیر موجب شد تا دیپلمات‌های ما نزد سازمان همکاری‌های اسلامی عربستان بروند د و در آنجا اقامت کنند و درباره تشریفات مربوط به اقامت دائم آنها، برخورداری از حقوق کنسولی و سیاسی و مصونیت‌های دیپلماتیک،نیز در حال گفت‌وگو هستیم که امیدواریم با روندی که وجود دارد به نتایج کاملا عادی خود برسد و حضور دیپلمات‌های ما طی دو ماه گذشته در عربستان مستمر باشد.

وی افزود: ما این را می‌توانیم کاملا به عنوان نتایج ایجابی گفت‌وگوهای ایران و عربستان در این مرحله ارزیابی کنیم. در مجامع بین‌المللی هم تقریباً لحن طرف‌ها، بیشتر مبتنی بر همکاری است و مسائلی که شاید در گذشته به‌عنوان عناصر مورد اختلاف برجسته می شد نکاتی که ممکن بود اتهاماتی به ایران وارد کند کاهش پیدا کرده است. مکاتبی صورت گرفته است که دفتر حج و زیارت گشوده شود. البته این اقدام از طرف سعودی تا به این است که زیارت برگزار می‌شود یا نه که البته ما قائل به این هستیم که دفتر باید باز باشد و بتواند به فعالیت هایی که لازم است بپردازد. 

هیچ وقفه‌ای در گفت‌وگوها میان ایران و عربستان وجود ندارد

وی تاکید کرد: گفت‌وگوهای میان ایران و عربستان تاکنون چهار دور برگزار شده است و در اجلاس اخیر مونیخ، وزیر خارجه سعودی اعلام کرد که آماده هستند تا دور پنجم را برگزار کنند. 

مدیرکل خلیج فارس وزارت خارجه ادامه داد: منطقه خاورمیانه هم در حوزه عملکردی، رفتاری و دخالت‌های فرامنطقه‌ای، پیچیدگی‌ها و سختی‌های خودش را دارد. اینجا منطقه‌ای است که از همه لحاظ، انرژی،گذرگاه‌ها، منابع انسانی و چه به لحاظ منابع تمدنی و فرهنگی سابقه بسیار طولانی و ریشه در قرون دارد. یکی از پیچیدگی‌های منطقه ما افزایش نظامی‌گری است که یک حضور بی محابا و گسترده از طرف قدرت‌های فرامنطقه‌ای به بهانه برقراری امنیت که ما معتقدیم بالعکس این دخالت در حضور نظامی نه تنها به امنیت نیز انجام می‌دهیم بلکه موجبات ناامنی منطقه را هم فراهم کرده است و اساسا این که کسی بخواهد امنیت را از منظر خرید تسلیحاتی و نظامی و پایگاه‌های نظامی تامین کند در زمان ما از موضوعیت خارج است و در منطقه با یک تکامل اقتصادی تجاری و فرهنگی است که شکل می گیرد و بارور می شود نه در پرتو حضور نظامی یا پایگاه‌های نظامی یا خریدهای تسلیحاتی که این یکی از پیچیدگی های منطقه ما است.

مراتب نگرانی خود را از حضور رژیم صهیونیستی به کشورهای منطقه اعلام کردیم 

عنایتی در پایان خاطرنشان کرد: پیچیدگی دیگری که شما هم به آن اشاره کردید، بحث حضور رژیم صهیونیستی در این منطقه است که متاسفانه از دریچه مناسبات با برخی کشورها وارد منطقه شده است. این رژیم در ذات و اساس خود یک رژیم مخل امنیت، ویرانی و کشتار زنان و کودکان است. چنین رژیمی که در ذات خود دارای این اختلال است نمی‌تواند در منطقه موجبات امنیت را فراهم کند و از نظر کسانی که خود را با رژیم صهیونیستی مرتبط کرده و فکر می‌کنند این رژیم می تواند برای منطقه یا آنها توسعه، همکاری و امنیت بیاورد، کاملا یک مسیر اشتباه است و حضور این رژیم برای منطقه ما یک تهدید است. ما مراتب نگرانی خودمان را به کشورهای منطقه منتقل کردیم و امیدواریم منطقه ما از این مشکلات از جمله حضور رژیم صهیونیستی خالی شود.