هادی آجیلی عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی (ره) در میزگرد فینال مذاکرات که در ایرنا برگزار شد، اظهار داشت: اکنون مسئله سر این است که در احیا کدام طرف اول باید به تعهدات خود عمل کند. حرف ایران منطقی است که می‌گوید با وجود اینکه خروج امریکا اتفاق افتاد آن‌ها باید ابتدا به تعهدات عمل کنند و یکی از محل‌های اختلاف اینجاست که خوی ابرقدرتی امریکایی‌ها اجازه نمی‌دهند عمل کننده اول به تعهدات باشند.
آجیلی ادامه داد: آن‌ها انتظار دارند با برداشتن بخشی از تحریم‌هایی که در دوره ترامپ گذاشته شده است ایران این را به عنوان گام اول محسوب کند و به تعهدات برجامی خود بازگردد در حالی که تحریم‌های بعد از خروج امریکا را یعنی تحریم‌هایی که ترامپ وضع کرده به عنوان گام اول قلمداد نمی‌کنیم و می‌گوییم آن‌ها مواردی است که باید بدون مابه ازا برداشته شود چون اینها برخلاف برجام بوده است.
این کارشناس مسائل بین الملل تصریح کرد: متن قابل احیا مشخص است که چیست و همان متن برجام است، ایران قبول نکرده روی متن جدیدی مذاکره شود. لذا دومین محل اختلاف در این خصوص تضمین است. بر فرض این مذاکرات را احیا کردیم، نقطه سر خط است و به سال ۲۰۱۵ می‌رویم. در سال ۲۰۱۵ این مذاکرات شد و ایران به تعهدات خود عمل کرد و در دوره اوباما نقض تعهد داشتند و در دوره ترامپ هم بیرون رفتند، رئیس جمهور بعدی که آمد توافق را بهم زد. الان روز از نو و روزی از نو است. لذا این مستلزم برخی توافقات از سوی ایران است.
وی با تاکید بر اینکه سانتریفیوژهای قبلی مجانی بکار گرفته نشده است، افزود: خارج کردن آن‌ها مستلزم هزینه برای ایران است ضمن اینکه ایران را مجدد از آن مرحله بازدارندگی که می‌تواند داشته باشد فاصله چند ماهه می‌دهد. پس این کار هم به لحاظ بازدارندگی برای ما هزینه دارد و هم به لحاظ صنعت هسته‌ای هزینه‌زاست اما سوال این است اگر این کار را کردیم و برجام احیا شد اما مجدد سه سال بعد، دولت بعدی امریکا جمهوری خواهان بر سرکار آمدند که احتمال آن زیاد است و دوباره برجام را ترک کنند، چه ضمانتی وجود دارد!؟
به گفته وی سومین ابهام فعلی مذاکرات هم به بحث راستی آزمایی بازمی‌گردد. راستی آزمایی از این بابت که متاسفانه در چهارچوب متن برجام در سال ۲۰۱۵ تعهداتی که ما دادیم تعهدان فنی، محسوس، قابل شمارش و قابل راستی‌آزمایی بود ضمن اینکه داوری به نام آژانس بین المللی انرژی اتمی وجود داشت که می‌توانست این را چک کند که ۵ هزار سانتریفیوژ در برجام کمتر شده یا بیشتر! این را می‌تواند بشمارد، سطح غنی‌سازی بیشتر شده یا کمتر! این را می‌توانند ارزیابی و راستی آزمایی کنند.
آجیلی افزود: این یعنی تعهدات ما جای فرار کردن نداشت ولی تعهدات طرف مقابل هم قابل تفسیر، هم قابل فرار کردن، هم قابل اینکه طرف انجام ندهد ولی در ظاهر بگوید انجام دادم، است.
عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه علامه گفت: یعنی روی کاغذ بگویند نفت شما تحریم نیست ولی در عمل نمی‌توانید نفت بفروشید چون جاهای دیگر تله‌گذاری شده که عملاً نمی‌توانید نفت را بفروشید ولی روی کاغذ می‌توانید نفت بفروشید. یا مثلاً روی کاغذ مشکل بانکی ندارید ولی عملاً مشکل بانکی دارید! این نشان می‌داد تعهدات طرف مقابل روی کاغذ است ولی در عمل راستی آزمایی از سوی ایران صورت نمی‌گیرد و داوری برای آن‌ها وجود نداشت.
وی متذکر شد: بنابراین اگر تعهداتی که طرف مقابل می‌دهد حداقل عدد و رقم داشته باشد می‌تواند تضمینی باشد. مثلاً تعهد بدهد این مقدار بشکه نفت روزانه توسط اعضای ۵+۱ از ما خریداری می‌شود یا تعهد بدهد این میزان فاینانس پروژه‌های ما را داشته باشید، لذا این عدد قابل راستی آزمایی است.
