علی نصیریان: چهره جمشید مشایخی یادآور صلح، انسانیت و آشتی بود

به گزارش رویداد ایران و به نقل از خبرآنلاین، مراسم رونمایی از کتاب «جمشید مشایخی، در گفت‌وگو با زاون قوکاسیان و ویدا مشایخی» عصر روز گذشته، یکشنبه ۸ اسفند در سالن فردوس موزه سینمای ایران برگزار شد.

در ابتدای این مراسم، بابک شادلو که اجرای برنامه را برعهده داشت، گفت: «امروز زمانی فراهم‌شده تا یادی از زنده‌یاد جشمید مشایخی کنیم که با ۶ دهه فعالیت هنری برای ما و سه نسل، نقش‌های ماندگار برجای گذاشت و فیلم‌هایی مانند «آسمان بی‌ستاره»، «سرب»، «شمعی در باد»، «رفقای خوب» و سریال «امام علی(ع)» نمونه‌های کوچکی از هنرمندی او بود.» 

پس از آن فتوکلیپ کوتاهی از زندگی جمشید مشایخی شامل عکس‌های کودکی و نوجوانی و دوره‌های مختلف زندگی او و فیلم‌هایی که در آن‌ها ایفای نقش کرده بود، نمایش داده شد.

مشایخی چهره‌ای داشت که یادآور صلح، انسانیت و آشتی بود

در ادامه علی نصیریان بازیگر پیشکسوت سینما، تئاتر و تلویزیون به عنوان یکی از دوستان نزدیک زنده‌یاد مشایخی و کسی که کارگردان اولین نمایش او بود، گفت: «سرمایه ما عشق است  که انسان در دنیا با آن زندگی می‌کند، می‌چرخد و می‌رود. در سال ۱۳۳۶ هنرهای زیبای کشور که بعدها به‌عنوان وزارت فرهنگ و هنر نام‌گذاری شد، اداره‌ای از کل ادارات فرهنگ بود. هنرهای زیبا انواع موسیقی سنتی، زری‌بافی و نقاشی داشت و مدیر این‌ بخش‌ها افرادی بزرگ، خدمتگذار و معروف بودند.» 

او افزود: «ما در سال‌ ۱۳۳۵ پیش از آن که هنرهای زیبا به فکر داشتن بخش تئاتر بیفتد با عباس جوانمرد، جعفر والی، بیژن مفید، فهیمه راستکار و... در خانه سرکیسیان با تئاتر مدرن آشنا شدیم و تمرین می‌کردیم. بعد از آن مرکز هنرهای زیبا به فکر افتاد که بخش تئاتر و هنرکده هنرهای دراماتیک داشته باشد که ریاست آن بر عهده دکتر مهدی فروغ قرار گرفت.» 

نصیریان با اشاره به اهمیت بزرگداشت بزرگان عرصه هنر و سینما یادآور شد: «چه خوب است که امروز از بزرگان عرصه تئاتر یاد می‌کنم، کسانی که به تئاتر ایران بسیار خدمت کردند. یکی از کسانی که با او در اداره هنرهای زیبا آشنا شدم، جمشید مشایخی بود، او در کادر اداری اداره هنرهای زیبا بود و ما نمی‌دانستیم بازیگری می‌داند. یکی از کارهایی که دکتر فروغ انجام داد این بود که ترتیب برنامه تلویزیونی هفتگی را داد که چند سال ادامه داشت و این کارهای تلویزیونی دو حُسن بزرگ داشت؛ یکی این که امکان کار و تمرین کردن برای ما فراهم شد و دوم این که باعث شد مردم و جامعه ما را بشناسند و یکی از چهره‌هایی که شناخته شد جمشید مشایخی بود که وقتی تئاتر سنگلج راه افتاد مردم بلیت خریدند و از ما بسیار استقبال کردند.» 

او ادامه داد: «من چهره جمشید مشایخی را بسیار دوست داشتم، چه اوایل جوانی و چه در میانسالی چهره‌ای مطلوب و دوست‌داشتنی داشت، چهره‌ای که یادآور صلح، انسانیت و آشتی بود. از او پرسیدم دوست داری نقشی در نمایشنامه من بازی کنی؟ او قبول کرد و فهمیدیم که با مبانی تئاتر آشناست. تجربه‌های همکاری ما ادامه داشت تا به قول پرویز پرستویی پنج‌تن؛ زنده‌یادان انتظامی، رشیدی، مشایخی، کشاورز و من، تشکیل شد.» 

نصیریان با بیان این که جمشید مشایخی به دانشکده هنرهای دارماتیک می‌رفت، گفت: «کارهای آکادمیک را نفی نمی‌کنم ولی مدرسه و دانشکده، بازیگر و کارگردان و هنرمند نمی‌سازد، بلکه فقط هدایت می‌کند. آن‌چه که هنرآفرین است خود انسان با طبیعت ذاتی خود است. مثلا ساز زدن وسیله دارد که باید یاد گرفت ولی بازیگری با خود انسان، با امکانات جسمی و روانی و فکری و فرهنگی است. کسی که به حافظ عشق دارد یعنی هنرآفرین است و مشایخی این‌گونه بود. واقعا او از عشقی که خداوند بر آدم داده است برخوردار بود. استعداد مشایخی را در فیلم «گاو» دیده‌اید، با این که نقش زیادی نداشت ولی در همان کوتاهی نقش بسیار تاثیرگذار بود.» 

در ادامه نصیریان لحظه کوتاهی بغض کرد و گریست و ادامه داد: «آفرینش هنر این مرد در همان نقش کوتاهش در فیلم «گاو» بود و در نقش خود تعمق داشت. مشایخی از نوادر کار ما بود و در بسیاری از کارهای تلویزیون و تئاترهای سنگلج همراه ما بود و در اداره هنرهای دراماتیک کشف شد. من بسیار خوشحالم که فرزندان گرامی زنده‌یاد جمشید مشایخی در این مراسم حضور دارند و همت کردند که کتابی درباره او منتشر شد، این کار بسیار بجاست. آرزوی آمرزش و مغفرت برای این هنرمند دارم، تا کارهای ایشان دیده می‌شود، نام ایشان نیز زنده است.» 

مشایخی با مردم و در دل مردم بود

پس از آن بهزاد فراهانی برای صحبت درباره جمشید مشایخی روی سن آمد.

این بازیگر پیشکسوت گفت: «گفتنی‌ها را آقای نصیریان گفتند. آشنایی ما با استاد مشایخی برآمده از دانشکده دراماتیک بود. بزرگ‌ترین چیزی که از این مرد به یاد دارم دوره ریاست ایشان در مرکز هنرهای نمایشی بود. یکی از کارهایی که انجام داد یاری کردن ما در اجرای جشنواره تئاترهای بعد از انقلاب بود که تمام نیرویش را گذاشت تا ما بیش از ۱۰۰ نمایشنامه را در تهران اجرا کنیم. بودجه نداشتند اما رادمردی ایشان باعث شد آن‌طور که می‌خواستیم اجراها روی صحنه برود.» 

او افزود: «می‌خواهم بگویم چگونه می‌شود کسی در قلب مردم جایگاه پیدا می‌کند؟ چیزی که در جمشید مشایخی نهفته بود دلبستگی او به مردم بود که انتها نداشت. او همیشه می‌گفت من نوکر مردم هستم یعنی به عنوان هنرمند حافظ منافع فرهنگی مردم بود. امکان نداشت در خیابان کسی از او چیزی بخواهد و او انجام ندهد.» 

او در ادامه خاطره‌ای از زنده‌یاد مشایخی تعریف کرد و گفت: «من رفت‌وآمد زیادی با ایشان داشتم و کارهایی که می‌نوشتم را خدمت او می‌بردم و با هم مشورت می‌کردیم. چیزی که در خوانش آثارم از او به یاد دارم این است که دیدم تک‌تک شخصیت‌های قصه را کالبدشکافی می‌کرد، می پرسید این شخصیت متعلق به چه تبار و بومی است؟ مقدار دانش او چه‌قدر است؟ دلبستگی او به مردم چگونه است؟ قد قواره شخصیت‌ها را بررسی می‌کرد. به هیچ عنوان پز دانش خود را نمی‌داد و با مردم و در دل مردم بود. با گریه آن‌ها گریه می‌کرد و با خنده آن‌ها می‌خندید. معتقد بود هنرمندی که دلش برای مردم نتپد نمی‌تواند در دل مردم جای پیدا کند.» 

فراهانی با اشاره به چاپ کتاب زنده‌یاد جمشید مشایخی گفت: «این کار یکی از شریف‌ترین کارهایی است که باید زودتر انجام می‌شد. ناگفته‌های فراوانی در این کتاب وجود دارد که علاقه‌مندان را در این راه یاری می‌کند.» 

پس از آن فیلم کوتاهی از خواهر مرحوم جمشید مشایخی؛ ویدا مشایخی نمایش داده شد که درباره کتاب توضیحاتی ارائه کرد.

حافظه جمشید مشایخی در یادآوری اسامی و خاطرات فوق‌العاده بود

در ادامه این مراسم، مانی سلطانی، مدیرعامل انتشارات مرغابی و ناشر کتاب زنده‌یاد جمشید مشایخی گفت: «خانم مشایخی انتشار این کتاب را به ما سپرد و چیزی که در اختیار داشتیم هشت ساعت فایل صوتی پرسش و پاسخ بود و باید دخل و تصرفی در این حجم از اطلاعات صورت می‌گرفت تا ساختار کتاب را به خود بگیرد. پررنگ‌ترین وجه این کتاب، نگاه تیزبین آقای مشایخی در بازگو کردن گوشه‌هایی از تاریخ و سیر تحولات تئاتر ایران بود. گویا از دید خود زاویه‌های پنهان از نگاه ما را بازگو می‌کرد. نکته‌ای که در مصاحبه جمشید مشایخی دیده می‌شد تاکید او به نسل جوان به خصوص کسانی که به این عرصه پا گذاشته‌اند بود که تصمیم گرفته شد این کتاب به عنوان کتاب مرجع در دسترس علاقه‌مندان قرار بگیرد.» 

سلطانی افزود: «انتشار این ۲۰۰ صفحه دشوار به نظر می‌آمد و باید فصل‌بندی صورت می‌گرفت. در جای‌جای این گفت‌وگو، ممکن بود شخصیتی به یاد استاد مشایخی بیاید که روال کتاب را به هم می‌زد لذا با تلاش زیاد ۱۹ فصل این مصاحبه زمان‌بندی و جمعا کتاب ۲۶ فصل شد. گاهی آقای مشایخی از افراد با نام کوچک یا نام هنری یاد می‌کرد و چون هدف این بود که کتاب برای نسل‌های دیگر هم قابل استفاده باشد پانویس‌هایی برای این کتاب در نظر گرفته شد. حافظه ایشان فوق‌العاده بود، این اسامی از ۱۵۰ نفر هم گذشت و لازم بود نظمی به این پانویس‌ها داده شود به همین دلیل بخش نمایه به انتهای کتاب اضافه شد. همچنین خانم ویدا مشایخی پیشنها داد کارهای سینمایی و تلویزیونی استاد هم به این کتاب اضافه شود و در همین راستا کارنامه و رزومه ایشان نیز در کتاب آورده شد که حضور در بیش از ۳۰ تئاتر، ۱۰۰ فیلم سینمایی و ۵۰ سریال بود که خود یک فصل کامل را به انتهای کتاب اضافه کرد.» 

او ادامه داد: «در ادامه مجموعه مفصلی از جوایز و تقدیرنامه‌های ایشان هم به کتاب ضمیمه شد. در نهایت این کتاب درباره هنر و سینما بود و در همین راستا تصاویر و پوسترهایی گردآوری شد و به کتاب اضافه کردیم. فکر می‌کنم می‌توانستیم این کتاب را نفیس‌تر و قطورتر چاپ کنیم ولی در نظر داشتیم در حد ممکن در دسترس علاقه‌مندان و دانشجویان باشد لذا آن را کوچک، سبک، تک‌رنگ و تا حد ممکن ارزان چاپ کردیم.» 

افتخار می‌کنم که ویراستار کتاب بودم

پس از آن شیفته سلطانی، دوست خانوادگی ویدا مشایخی و ویراستار کتاب نیز طی سخنانی گفت: «قصه این همکاری به دوستی من با خانواده مشایخی برمی‌گردد. در سال‌ ۱۳۴۸ به خاطر دوستی با ویدا و آقای مشایخی به سینما و تئاتر علاقه‌مند شدم. وقتی پیشنهاد انتشار این کتاب از طریق انتشارات مرغابی به من داده شد کمی تعجب کردم زیرا انتشارات مرغابی را کسی نمی‌شناخت و ممکن بود مخاطب نتواند این کتاب را دنبال کند. من و ویدا مشایخی در زمان دانشجویی با هم دوست بودیم  و همیشه در ذهن داشتیم که با هم همکاری داشته باشیم. وقتی نوبت چاپ کتاب زنده‌یاد جمشید مشایخی شد، دلشوره داشتم که آیا کتاب در شأن ایشان درمی‌آید یا خیر. حیف بود که حرف‌های ارزنده ایشان به گوش مخاطب نرسد و امروز افتخار می‌کنم این کار را انجام دادم.» 

افرادی مانند استاد مشایخی نقش‌ها را شبیه خود می‌کردند

در ادامه سعید قطبی‌زاده، منتقد و روزنامه‌نگار نیز گفت: «بازیگرانی که تا پیش از این نسل در سینما بودند اجازه نمی‌دادند که از پشت سرشان فیلم گرفته شود، گاهی پایان فیلمنامه را تغییر می‌دادند. امروز در صحبت‌های آقای نصیریان اسامی را شنیدید که به نظرم دانشجویان این حرفه و نسل جوان باید درباره آن‌ها تحقیق کنند. در آن زمان آثار خارجی که ترجمه می‌شد را اجرا می‌کردند اما امروز پشتوانه بازیگران چیست. این مورد را باید  در کلاس‌های بازیگری آموزش دهند و بازیگران باید آدم دیگری را در خود تعریف کنند. افرادی مانند مشایخی چیزی داشتند که در تمام نقش‌ها مستتر است و آن «فروتنی» است. او نقش‌ها را شبیه خود می‌کرد و از تواضع خود به نقش می‌بخشید.» 

این منتقد افزود: «مشایخی در فیلم «گاو» نقش کوتاهی را پذیرفت و در فیلم‌هایی که تاریخ سینما را عوض کردند، بازی کرد.» 

بعد از آن فیلم کوتاهی نمایش داده شد که در آن بازیگران پیشکسوت به صحبت درباره جمشید مشایخی پرداختند و در ادامه یکی از هنرمندان نقاش، پرتره‌ای از جمشید مشایخی آماده کرده بود که به موزه سینما اهدا شد.

همچنین مهدی نادری، کارگردان نیز در این مراسم از تواضع، حضور و همدردی جمشید مشایخی در فعالیت‌های فرهنگی سخن گفت و این که خالصانه دعوت فیلمسازان جوان را می‌پذیرفت.  

در بخش دیگری از این مراسم نادر مشایخی، موسیقیدان و فرزند زنده‌یاد جمشید مشایخی روی سن آمد و گفت: «بسیار خوشحالم که این کتاب منتشر شد و توصیه می‌کنم آن را بخوانید. این کتاب حالت روایت دارد که از بچگی استاد شروع شده، به فعالیت او در تئاتر و به دوستی با بزرگانی مانند استاد نصیریان رسیده و وارد سینما شده است. حتی در جایی پدرم در آن سن به بچگی فکر می‌کند و ماشین‌هایی که دوست داشته می‌خرد و گویا می‌خواهد زیبایی بچگی را دوباره کشف کند و لذت ببرد، زیبایی که شاید چون از دست رفته زیبا باشد.» 

او با بیان این که قطع کتاب بسیار عالی است، افزود: «من همیشه در ماشین کتاب می‌خوانم و اندازه این کتاب به نظرم مناسب است. از همه دوستانی که در چاپ این کتاب و برگزاری این مراسم زحمت کشیدند مخصوصا مدیرعامل محترم موزه سینما، آقای مهران عباسی و خانم سپیده حیدرآبادی، مدیر روابط‌عمومی موزه سینما که مهربانانه ما را پذیرفتند، تشکر می‌کنم.» 

در پایان این مراسم از کتاب زنده‌یاد جمشید مشایخی رونمایی شد و پیشکسوتان و هنرمندان روی سن حاضر شدند و عکس یادگاری گرفتند .

در این برنامه افرادی همچون علی نصیریان، بهزاد فراهانی، شیفته سلطانی، مانی سلطانی، مهدی نادری، نادر و سام مشایخی، نگار اسکندرفر، سعید قطبی‌زاده، افتخار نبوی‌نژاد و ... حضور داشتند.

۵۸۲۵۹