چه کنیم ایران مقصد یک بار مصرف گردشگران نباشد؟

به گزارش ایسنا، یک خانواده آلمانی که همگی کفش‌هایشان را به دست گرفته و چهار نفری کوچه‌های گلین بافت تاریخی یزد را به شکلی طواف می‌کنند و واضح است که می‌خواهند زمین تاریخی یزد را با تمام وجود لمس کنند اما آنچنان غرق در لذت آرامش این بافت تاریخی هستند که متوجه نگاه‌های متعجب دور و برشان نمی‌شوند.
این که یک خانواده گردشگر با پای برهنه در بافت تاریخی یزد قدم می‌زنند و در مقابل مناره‌های آبی رنگ مسجد جامع یزد، دست به سینه می‌ایستند و سکوت می‌کنند، قطعاً به دلیل برقراری پیوند عاطفی آنها با روح و حس بناهای ابن بافت جهانی است؛ پیوند و احساسی که مطمئناً تجربه‌ی دوباره‌اش بار دیگر آنها را به سوی این سرزمین کویری بازخواهد آورد.
ایجاد حس مکان مقوله‌ای جدید در گردشگری
«محسن حاجی‌سعید»  رییس هیات مدیره کانون راهنمایان گردشگری کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا – منطقه یزد، با اشاره به اهمیت مقوله حس مکان به عنوان یک شیوه جدید در مدیریت گردشگری، اظهار می‌کند: در دنیا خلق تجربه، جایگزین محصول در گردشگری شده به عبارتی قبلاً با ارائه یک بسته سفر، گردشگر را به یک نقطه می‌بردند و لذت سفر محدود به یک عکس یادگاری می‌شد اما امروز برای جلب رضایت گردشگر خلق تجربه در برنامه‌های سفر پیش‌بینی می‌شود.
وی در توضیح این مطلب اضافه می‌کند: در این مقوله عواطف گردشگر چنان با محل و محدوده گردشگری گره می‌خورد که او را برای دومین یا چندمین بار نیز به آنجا می‌کشاند و اینجاست که می‌توان گفت گردشگر با مقوله حس مکان درگیر می‌شود.
حاجی‌سعید در مورد تجربه چنین شیوه ای در گردشگری کشورمان خاطرنشان می‌کند: هر چند برخی در زمینه‌ ایجاد حس مکان برای گردشگران کشورمان موفق عمل کرده‌اند اما بطور کلی در این مقوله مهم و نوین گردشگری هنوز دچار مشکل و ضعف هستیم.
تجربه‌ی خوب حس مکان خوب در بافت جهانی یزد
این فعال گردشگری کشورمان یکی از مکان‌های تاریخی که به خوبی با گردشگران رابطه و احساس علاقه‌ی درونی ایجاد می‌کند را بافت جهانی شهر یزد عنوان و اضافه می‌کند: البته بجز بافت تاریخی یزد و میدان نقش جهان اصفهان، کمتر مجموعه‌ای توانسته در این زمینه موفق عمل کند ولی با این حال برخی استان‌های پیشرو در صنعت گردشگری کشورمان مانند تهران نیز به تازگی در حال برنامه‌ریزی روی این مقوله هستند.
وی از تاثیر عوامل مختلف در ایجاد حس مکان یاد و تصریح می‌کند: دلیل موفقیت بافت تاریخی یزد به عنوان یکی از موفق‌ترین نقاط کشور در این زمینه صرفاً کوچه‌ها و دیوارهای کاهگلی آن نیست بلکه نمادهای معماری و المان‌های تاریخی، جریان زندگی، تغییر کاربری خانه‌های تاریخی به اقامتگاه، تجربه خوردن یک چای یا قهوه بر روی پشت‌بام خانه‌های تاریخی، زیرساخت‌های گردشگری، نوع برخورد و فرهنگ مردم و حتی حس امنیت از پیاده‌روی در این بافت تاریخی نیز در این رابطه موثر بوده است.
حاجی سعید متذکر می‌شود: البته نباید فراموش کرد که امروزه بخش کوچکی از این بافت تاریخی احیا شده و بخش قابل توجهی از آن همچنان نیازمند برنامه‌ریزی و ایجاد مسیرهای متنوع گردشگری است که در این راستا می‌توان از شهرهای موفقی مانند «تولدو» و «سویل» در اسپانیا الگوبرداری کرد.
وی با اشاره به مقوله‌ی امنیت به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد حس مکان در بناها و بافت‌های تاریخی، تاکید می‌کند: خوشبختانه این مهم در بافت تاریخی یزد بسیار پررنگ است و اطمینان خاطری که به دنبال آن در گردشگران ایجاد می‌شود به آنها حس تعلق‌خاطر می‌دهد.
رییس هیات مدیره کانون راهنمایان گردشگری کشور با بیان این که بسیاری از مکان‌های شاخص کشور مانند تخت جمشید نیز در این زمینه موفق نبوده‌اند، می‌گوید: هر چند تخت جمشید یکی از شاخص‌ترین اماکن تاریخی کشورمان است اما هنوز در این زمینه برنامه‌ریزی نشده لذا باید اداره کل میراث فرهنگی استان فارس به طور جدی نسبت به ایجاد حس مکان در گردشگران در این بنای مهم اقدام کند، البته می‌توان برای ایجاد این حس از ابزارهای مدرن و موزه‌های اینتراکتیو یا موزه‌های تعاملی استفاده کرد.
وی ارائه خدمات حرفه‌ای و استاندارد را از ضرورت‌های تعلق بیشتر فرد به مکان و تقویت حس مکان در گردشگران برمی‌شمارد و در این مورد تصریح می‌کند: در میدان نقش جهان و بناهای اطراف آن به واسطه نوع معماری، عظمت میدان و فروشگاه‌های متنوع صنایع‌دستی، حس مکان بسیار قوی است اما متاسفانه زمانی که گردشگران به دنبال آرامش، لذت بصری، قدم زدن در بازار و ثبت لحظات زیبا در ذهن خود است با افرادی مواجه می‌شود که به شکل غیرحرفه‌ای اقدام به هدایت آنها به فروشگاه صنایع دستی خودشان می‌کنند و اینجاست که حس مکان تحت تاثیر اقدام ناصحیح دست‌فروشان و بازاریابان قرار می‌گیرد.
وی عنوان می‌کند: گردشگران با تکرار چنین اتفاقاتی احساس امنیت خاطر را از دست می‌دهند و کم‌کم تصمیم به ترک مکان می‌گیرند چرا که از این موضوع آزرده خاطر می‌شوند و حتی آنها را از خرید صنایع دستی این شهر نیز برحذر می‌دارد لذا باید مراقب باشیم تا چنین موضوعاتی دامن‌گیر بافت تاریخی یزد نشود.
راهنمایان گردشگری شاه‌کلیدهای حس مکان
این فعال گردشگری در ادامه از نقش کلیدی راهنمایان گردشگری در ایجاد و تقویت حس مکان می‌گوید و در این باره تصریح می‌کند: راهنمایان گردشگری می‌توانند با ارائه مطالب و اطلاعاتی از جمله تاریخ تطبیقی، روایت‌ها و داستان‌ها، افسانه‌ها، اطلاعات ظریف معماری و تشریح نمادهای موجود در بنا، گردشگران را شیفته محل مورد بازدید کنند.
وی تکرار سفر گردشگران به ایران را از مهمترین تجارب موفقیت برخی راهنمایان گردشگری در ایجاد حس مکان عنوان می‌کند و می‌گوید: این بازگشت مجدد همان حس تعلق خاطر به یک کشور فارغ از ارتباطات فرهنگی، مذهبی یا نژادی است.
حاجی‌سعید با بیان این که برای ایجاد حس تعلق‌خاطر باید روح و شخصیت مکان را در ذهن گردشگر تجسم و ثبت کرد، ابراز می‌کند: البته این اقدام گامی فراتر از ایجاد حس مکان است و نیاز به راهنمایان حرفه‌ای با سطح دانش بالا و مهارت‌هایی از جمله روانشناسی دارد.
رییس انجمن تشکل‌های گردشگری استان یزد موفقیت در ایجاد حس مکان را عامل ایجاد حس احترام در گردشگران نسبت به مقصدشان عنوان و اظهار می‌کند: حسی که کشور ما به شدت به آن نیاز دارد، احترام به فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌ها، ادیان و باورهای پیروان آنها، ظرافت‌ نقوش بناهای تاریخی و سوغات‌هاست.
ضرورت انتقال حس مکان به نسل‌های جوان
«هما خورشیدی» معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی یزد نیز در مورد این موقله جدید در صنعت گردشگری دنیا به خبرنگار ایسنا – منطقه یزد، می‌گوید: یکی از مهمترین ویژگی‌های بناهای تاریخی موثر در جذب گردشگران را ایجاد حسی آمیخته با معماری نیاکان و گذشتگان است.
وی عنوان می‌کند: البته گاهاً خواسته یا ناخواسته حس و رابطه‌ای معنوی با بناهای تاریخی یزد به ویژه مسجد جامع آمیخته شده است به نحوی که هر زمان شخصی به این قبیل اماکن وارد می‌شود به واسطه پیشینه ذهنی و این پیوند روحی به آرامش می‌رسد.
خورشیدی در ادامه القای این حس به گردشگران را یکی از مهمترین جاذبه‌های اماکن تاریخی برمی‌شمارد و می‌گوید: اسطوره‌هایی که مرتبط با پیشینه‌ی هر بناهای تاریخی هستند نیز منجر به قوت گرفتن این ارتباط روحی می‌شوند و آگاهی گردشگران از آنها می‌تواند منجر به شناخت بیشتر هویت و اصالت بناهای تاریخی شود لذا راهنمایان تورهای گردشگری می‌توانند منتقل‌کننده این حس در گردشگران باشند.
این مسئول با بیان این که این حس هر چند بدون آن که به گردشگر منتقل شود برای راهنمایان نیز غرورآفرین است، عنوان می‌کند: حتی اگر برخی از گردشگران متمایل به شنیدن اسطوره‌های بناهای تاریخی نباشند، راهنمایان تور می‌ ‎ توانند با پیش‌زمینه ذهنی محکم‌تر و با ثبات بیشتری در رابطه با بناهای تاریخی شرح دهند چرا که این حس می‌تواند از راهنمای تور به گردشگران منتقل شود.
خورشیدی انتقال این حس را مختص تنها راهنمایان تور نمی‌داند و اظهار می‌کند: امروزه نسل جوان یزدی نیز می‌تواند با شناخت و آگاهی بیشتری در این اماکن قرار بگیرد و منتقل کننده تفکر و باورهای نیاکان خود باشد.
به اعتقاد وی، ضروری است که در شهری جهانی چنین روابط معنوی بین افراد و اسطوره‌های تاریخی پررنگ شوند تا گردشگری از بعد معنوی نیز توسعه یابد و جوانان بتوانند با ذهنی مملو از اطلاعات غنی نسبت به حراست و صیانت از فرهنگ و هویت سرزمین خود بکوشند.
یزد صاحب ناخواسته جدیدترین مقوله گردشگری
«مریم صداقت» مسئول کمیته گردشگری علمی اداره کل میراث فرهنگی یزد مقوله حس مکان را یکی از بروزترین موضوعات حوزه گردشگری می‌خواند و در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا تصریح می‌کند: امروزه کشورهایی با صنعت گردشگری پرقدرت و فعال، بر مقوله حس مکان تمرکز کرده‌اند و به دنبال راهی هستند که میان اماکن و افراد، حس و پیوندی عاطفی برقرار کنند.
وی با بیان این که بسیاری از بناهای تاریخی یزد مانند مسجد جامع به سهولت چنین روابطی را میان انسان و مکان برقرار می‌کنند، می‌گوید: ایجاد وابستگی مکانی منجر به پوشش رابطه‌ای عاطفی بین فرد می‌شود و در حالی بسیاری از کشورهای دنیا به دنبال یافتن راهکارهایی برای برقراری چنین احساسی هستند که یزد به ویژه مسجد جامع چنین رابطه‌ای را در هنگام ورود شخص برقرار می‌کند و گویا زمینه این ظرفیت مهم گردشگری از دیرباز برای بناهای شهر جهانی یزد فراهم شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه میبد تمسک به اسطوره‌های اماکن تاریخی را یکی از راهکارهای ایجاد حس مکان عنوان و ابراز می‌کند: امروزه در مقاصد گردشگری به راهکارهای ایجاد حس مکان توجه ویژه‌ای می‌شود چرا که حس مکان پوشش عاطفی بین مردم و مکان را توضیح می‌دهد و شامل هویت مکان، تعلق مکان و وابستگی به مکان است.
صداقت حس مکان را ساختار ایجادکننده ارتباط عاطفی با محیط جغرافیایی می‌داند و می‌گوید: این ارتباط به خوبی با ارزش‌ها، نمادها و معنای فرهنگی هماهنگ می‌شود لذا افراد ذی‌نفع صنعت گردشگری برای رضایت و وفاداری گردشگران اهمیت این حس را باید به خوبی درک کنند.
افزودن تفسیر میراث به دروس راهنمایان گردشگری
«مرتضی بذرافشان» یکی از فعالان گردشگری استان یزد نیز توجه به عشق و حس معنوی بناها را یکی از مباحث مهم در تفسیر میراث می‌خواند و در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا – منطقه یزد می‌گوید: تفسیر میراث فرهنگی یکی از دروس اصلی دوره‌های راهنمایان گردشگری است که در چند سال اخیر به سرفصل دروس آن‌ها اضافه شده چرا که راهنمایان گردشگری با درک تفسیر میراث می‌توانند ارتباط بهتری با گردشگران برقرار کنند.
وی با اشاره به وجود ۱۵ اصل در تفسیر میراث، تصریح می‌کند: اولین و آخرین اصل در این مبحث مهم به ترتیب شامل ایجاد بارقه فکری در گردشگران و عشق است و اصول دیگر نیز به اهمیت داستان‌سرایی، بازآفرینی گذشته، تفسیر برای تمامی رده‌های سنی و مخاطبان و استفاده از فناوری در تفسیر اشراف دارند.
رییس پردیس گردشگری هفت اقلیم در پایان نیز رویکرد کلی‌نگری و سیستمی در ارائه توضیحات به گردشگران را یکی از ضرورت‌های فعالیت در صنعت گردشگری برمی‌شمارد و از توجه جدی به این حوزه یاد می‌کند.