راهی برای تولید 100 میلیارد متر‌مکعب آب

حفر چاه‌های غیرمجاز عمیق و نیمه‌عمیق و برداشت بی‌رویه آب، سبب شده سالانه با کسری 32میلیارد مترمکعب آب‌های زیرزمینی تجدیدپذیر مواجه شویم. منصور قطبی‌سرابی، کارشناس با‌سابقه مهندسی آب و خاک با بیان این مطلب گفت: با اجرای طرح‌های آبخیزداری این امکان وجود دارد که سالانه 100میلیارد مترمکعب منابع آب جدید تولید شود.
قطبی‌سرابی که سال‌هاست در حوزه آب تحقیق می‌کند، در گفت‌وگو با همشهری تصریح کرد: اجرای طرح‌های آبخیزداری از یک‌سو، امکان افزایش ذخیره مخزن آبخوان‌های کشور به میزان 68میلیارد مترمکعب در سال را فراهم می‌کند و از سوی دیگر، طی مدت کوتاهی‌‌ باعث جبران کسری ذخیره مخزن تجمعی به میزان 130میلیارد مترمکعب می‌شود.
او در توضیح این مطلب افزود: اجرای هر هکتار از طرح‌های آبخیزداری زمینه تولید آب جدید به میزان 500 تا 1000مترمکعب در هکتار را فراهم می‌آورد. بر این اساس، با توجه به اینکه در 125میلیون هکتار از اراضی کشور قابلیت اجرای طرح‌های آبخیزداری وجود دارد، ایران از این طریق قادر به تولید منابع آب‌های زیرزمینی جدید به میزان حدود 100میلیارد مترمکعب در سال است. او می‌گوید: با اجرای این طرح‌ها دیگر نیازی به انتقال آب از حوضه‌ای به حوضه دیگر نیست، زیرا از این طریق منابع آب تجدیدپذیر کشور از 130میلیارد مترمکعب به 230میلیارد مترمکعب در سال افزایش می‌یابد.

آبخوان‌ها، قابلیت فراموش‌شده در چرخه تولید آب
قطبی‌سرابی در بخشی از گفته‌های خود از آبخوان‌ها به‌عنوان عناصر هوشمند چرخه هیدرولوژی نام برد و گفت: وزارت نیرو طی 70سال گذشته با بی‌توجهی به آبخوان‌ها، با این عناصر مانند یک مخزن آب زیرزمینی معمولی برخورد کرده است. این درحالی است که آبخوان‌ها، بزرگ‌ترین مخازن و سد‌های زیرزمینی روی کره زمین‌ محسوب می‌شوند؛ به‌طوری که ساخت آنها از توانایی‌های علمی، تکنولوژیک و اقتصادی بشر خارج است. به‌گفته این کارشناس باسابقه حوزه مهندسی آب و خاک، آبخوان‌ها از توانایی خودپالایی در مقا بل انواع آلاینده‌ها مثل سموم دفع آفات و کود‌های شیمیایی برخوردارند. تصفیه فیزیکی، در مقابل ذرات معلق موجود در رواناب‌های سطحی، جلو‌گیری از تبخیر آب‌های زیرزمینی، آبیاری زیرزمینی گیاهان و درختان مثمر و غیرمثمر، حفاظت کمی و کیفی از منابع آب‌های زیرزمینی و سردنگه‌داشتن منابع آب‌های زیرزمینی از دیگر کارکردهای آبخوان‌هاست.
 وی با اشاره به اینکه قنات، 3000سال قبل از طرف ایرانیان عصر باستان ابداع و به‌عنوان یک سازه هوشمند چندمنظوره در خدمت ایرانیان و سپس در خدمت سایر کشور‌ها قرار گرفته است، گفت: تامین آب زراعی، شرب، صنعت و معدن، زهکشی زیرزمینی اراضی زهدار، کنترل سیلاب‌ها و تعادل‌بخشی کمی و کیفی منابع آب‌های زیرزمینی از مهم‌ترین عملکرد قنات‌ها محسوب می‌شود. تخلیه نمک‌های اضافی آب‌های زیرزمینی و شست‌وشوی خاک‌های شور و نیز تقویت پوشش گیاهی دشت‌ها ازدیگر کارکردهای این سازه ایرانی است.

 طرح‌های بحران‌زا 
 قطبی‌سرابی می‌گوید: با وجود قابلیت‌هایی که آبخوان‌ها و قنات‌ها دارند، مدیریت کلان منابع آب کشور طی دهه‌های اخیر روی تکنولوژی‌های وارداتی، سدسازی و انتقال آب‌های حوضه‌ای به حوضه دیگر متمرکز شده و حفر چاه‌های عمیق همراه با کف‌شکنی و اجرای طرح‌های زهکشی زیرزمینی «کلاسیک افقی با ایجاد لترال» بدون کلان‌نگری و ارزیابی‌های زیست‌محیطی در دستور کار مدیریت کلان آب کشور بوده است. این عملکرد، منابع آب، خاک، کشاورزی و محیط‌زیست کشور را در آستانه نابودی کامل قرار داده است درحالی‌که 3000سال قبل ایرانیان عصر باستان، از طریق آبخوان‌داری، آبخیزداری، ابداع قنات‌های چندمنظوره و آبیاری و زهکشی زیرزمینی هوشمند، مسیر مقابله با کمبود آب در ایران را برای نسل‌های آینده این سرزمین، ترسیم کرده و به امانت گذاشته‌اند. او تأکید می‌کند: در شرایط کنونی که کشور با بحران کم‌آبی مواجه است، گذر از این بحران تنها از طریق آبخوان‌داری، آبخیزداری و قنات امکان‌پذیر است؛ این تجربه پیشینیان ماست و ما باید با این پیشینه موفق با کم‌آبی مقابله کنیم.


 آبخوان‌ها مانع تبخیر آب‌های زیرزمینی می‌شوند 

 پژوهشگر حوزه مهندسی آب و خاک با تأکید بر ضرورت آبخوان‌داری هوشمند، به جای احداث سدهای بزرگ، یادآورشد: ایران 609 دشت رودخانه‌ای دارد که این دشت‌ها در 37حوضه آبریز مختلف واقع شده است. به گفته منصور قطبی‌سرابی، مساحت این دشت‌ها، حدود 70میلیون هکتار و گنجایش مخزن آبخوان‌های واقع در این دشت‌ها، حدود 3500میلیارد مترمکعب، تخمین زده می‌شود. اهمیت این آبخوان‌ها زمانی مشخص می‌شود که بدانیم حجم مخزن سدهای کشور بعد از 70سال تلاش و سرمایه‌گذاری‌های سنگین حدود 50میلیارد مترمکعب است که 70بار کمتر از ظرفیت آبخوان‌هاست. ضمن آنکه آبخوان‌های هوشمند کشور برخلاف سدها که در مقابل انواع آلاینده‌ها و تبخیر بسیار آسیب‌پذیرند، از قدرت خودپالایی در مقابل انواع آلاینده‌ها و جلو‌گیری از تبخیر منابع آب‌های زیرزمینی برخوردارند.