گیاه سرخس نیز یکی از گیاهانی است که در داخل منزل نگهداری می‌شود و در اقلیم‌های شرجی دوام بهتری دارد.
انواع گیاه سرخس در ایران
پرسیاوشان معمولی
این نوع سرخس که دارای دمبرگ دراز بی کرک و براق با پهنکی از تقسیمات کوچک است در مناطق مرطوب، در کنار جویبار‌ها و حلقه چاه‌های آب رشد می‌کند.پرسیاوشان پا سیاه
این نوع سرخس دم برگ براق سیاه دارد و قسمت انتهایی برگ آن دارای تقسیمات باریک و فراوان است.سرخس مار زبان
این نوع سرخس دو نوع برگ عقیم و بارور دارد. برگ عقیم بیضی شکل دارای کناره‌های کامل است وهاگدان ندارد، اما برگ باور دارای دو ردیف اسپورانژ، باریک و لوله‌ای شکل است.سرخس بسپایک
این نوع سرخس که همیشه سبز است و برگ‌های پایا یا چند ساله دارد دارای حلقه مکانیکی اسپورانز ناقص است و رگبرگ‌های فرعی برگ‌ها که مرکز به لبه یا کناره آن نمی‌رسند.زنگی دارو
ساقه زیرزمینی این سرخس از باقی مانده پوسیده برگ‌های قبلی پوشیده شده است و حلقه مکانیکی اسپورانژ آن ناقص می‌باشد.سرخس بلوطی
این نوع سرخس دارای ساقه‌ای خزنده و بدون گل است که به صورت افقی در زیر سطح زمین رشد می‌کند. برگ ساقه‌های سبز رنگی به شکل عمودی از این ساقه رشد می‌کنند. تولید مثل گیاه سرخس بلوطی از طریق هاگ‌های ریز در زیر برگ ساقه‌ها می‌باشد.مراحل کاشت و پرورش گیاه سرخس
۱. دمای داخل محیط خانه را مناسب کنید:
بیشتر سرخس‌ها در محیطی دوام می‌آورند که دمای آن به صورت مداوم بین ۶۴ تا ۷۵ درجه فارنهایت یا ۱۸ تا ۲۴ درجه سلیوس باشد.۲. سرخس را به جای یک گلدان سفالی در یک گلدان پلاستیکی قرار دهید:
گلدان پلاستیکی رطوبت را بهتر از گلدان سفالی نگه می‌دارد.۳. سرخس‌ها را در یک خاک مناسب نگهداری کنید:
سرخس‌ها در زمین‌های سبز بیش از همه دیده می‌شوند. خاک آن باید کاملا ارگانیک باشد. زمانی که سرخس را در یک گلدان در محیط خانه قرار دهید، باید محتوای ارگانیک بودن خاک را بالا ببرید و از خزه و ذغال سنگ درون آن استفاده کنید.۴. نور مناسب را برای گیاه فراهم کنید:
سرخس‌ها نور غیر مستقیم را ترجیح می‌دهند. نوری که در طول روز از پشت پنجره می‌تابد، برای این گیاه کافی است. سرخس‌ها در کنار پنجره‌های غربی و جنوبی تابش خوبی ندارند، زیرا نور در طول روز بسیار قوی و شدید می‌باشد. نور بیش از حد زیاد نیز باعث خشک شدن سرخس می‌شود.سرخس‌ها در محیط‌هایی با نور کمتر عملکرد بهتری دارند، اما نباید آن‌ها را در محیط تاریک قرار دهید. پس حتما گیاه را در محیطی قرار دهید که ۴ الی ۶ ساعت در معرض نور جانبی قرار بگیرید.
۵. حتما آب مورد نیاز را به گیاه برسانید:
سطح خاک گلدان را لمس کنید. زمانی که سطح بالایی خاک خشک شد، به آن آب دهید و آب دادن را تا جایی ادامه دهید که از زیر گلدان بیرون بزند و بهتر است که یک بشقاب را زیر گلدان قرار دهید.هرگز از آب معدنی برای این گیاه استفاده نکنید، زیرا باعث پوسیدگی ریشه می‌شود. برنامه آب دهی به گیاه را بر اساس دمای اتاق تغییر دهید، به طور مثال اگر دمای اتاق شما گرم‌تر از ۷۵ درجه فارنهایت و یا ۲۴ درجه سلسیوس می‌باشد، باید آب دادن را بیشتر کنید.
اگر اتاق خنک‌تر از ۶۵ درجه فارنهایت یا ۱۸ درجه سلیوس است، اجازه دهید که خاک کمی خشک شود و بعد دوباره به آن آب بدهید. اگر بیش از حد به آن آب بدهید، کم کم به رنگ زرد تغییر می‌یابد. پژمردگی نیز نشانه کم آبی می‌باشد.
۶. رطوبت محیط را در اطراف گیاه افزایش دهید:
رطوبت اطراف سرخس به اندازه میزان آب دادن به ریشه‌ها اهمیت دارد. سرخس‌ها عاشق رطوبت هستند و بنابراین باید در معرض رطوبت و بخار قرار بگیرند و در نتیجه شاداب‌تر از همیشه خواهند بود. اگر رطوبت محیط کم باشد، رنگ سرخس کم کم به قهوه‌ای تبدیل می‌شود.حتما یک فضای پهناور را برای گیاه فراهم کنید تا جریان هوا به خوبی در آن رد و بدل شود و به تک تک قسمت‌های سرخس برسد.
سرخس خود را داخل حمام بگذارید تا مدت زمانی را با رطوبت بالا سپری کند، همچنین می‌توانید از یک دستگاه بخور برای آن استفاده کنید.
می‌توانید یک ظرف آب را در کنار گلدان سرخس قرار دهید و مراقب باشید که آب این ظرف به گیاه برخورد نکند و زمانی که آب درون ظرف تبخیر می‌شود، رطوبت اطراف گیاه نیز بالا می‌رود.
همچنین می‌توانید ساقه‌ها و برگ‌های سرخس را نیز با آب اسپری کنید. از اسپری آبی استفاده کنید که مناسب با دمای محیط باشد و آب آن بیش از حد سرد و یا گرم نباشد که این کار باعث افزایش رطوبت محیط نمی‌شود، بلکه برگ‌های گیاه را تمیز نگه می‌دارد و حشرات را دور می‌کند.
۷. در طول فصل رشد، به این گیاه کمتر کود بدهید:
فصل رشد نیز بین فروردین تا شهریور است. کود عصاره ماهی گزینه مناسبی برای این گیاه است. کود بیش از حد زیاد و غنی باعث سوختن ساقه‌ها می‌شود.۸. برای سالم به نطر رسیدن گیاه و افزایش رشد آن، ساقه‌های آسیب دیده را هرس کنید:
می‌توانید تمام ساقه‌ها و برگ‌های اطراف مرکز گیاه را برش دهید تا برگ‌های مرده آن را از انتهای چسبیده شده به ساقه بزنید.۹. با حشرات مبارزه کنید:
حشراتی مثل عنکبوت و زنبور‌ها در اطراف این گیاه می‌چرخند، می‌توانید آن‌ها را با بخار مستقیم آب از گیاه دور کنید.۱۰. این گیاه را در فصل بهار تقسیم کنید و گلدان آن را عوض کنید:
در فصل بهار رویش این گیاه بیشتر از همیشه است. گیاه را از گلدان بردارید و آن را با سایز مناسب ریشه در یک گلدان دیگر قرار دهید. ۴ تا ۶ ماه صبر کنید تا رشد گیاه به مقدار قابل قبولی برسد.۱۱. گیاه سرخس را از دانه بکارید:
گاهی اوقات ترجیح این است که سرخس را از دانه بکارید. گیاه را در فصل تابستان قلمه بزنید و آن را در محیط مناسب قرار دهید و سپس خاک مناسب را برای دانه‌ها بریزید و با مهربانی به آن آب دهید.
می‌توانید گلدان را در یک کیسه پلاستیکی بگذارید و در پلاستیک را محکم ببندید. دما را بین ۱۸ تا ۲۱ درجه سلسیوس یا ۶۵ تا ۷۰ درجه فارنهایت نگه دارید و زمانی که قد رشد گیاه به ۵ سانتی متر رسید، آن را در یک گلدان جداگانه قرار دهید.
چگونگی تکثیر گیاه سرخس
از طریق ساقه‌های رونده ریشه زا
هنگام تولید ساقه‌های رونده ریشه زا توسط گیاه، اگر انتهای ساقه‌ها با خاک برخورد کند گیاهان کوچک بوجود می‌آیند.بعد از ریشه دار شدن، این گیاهان کوچک می‌توانید آن‌ها را از هم جدا کنید و گیاهان جدیدی تولید نمایید. این روش هنگامی که گیاه در طول بهار و تابستان انجام می‌شود.
ازطریق هاگ‌های بوجود آمده در سطح زیرین برگ‌ها
می‌توانید از طریق هاگ‌های بوحود آمده در سطح زیرین برگ‌ها گیاه سرخس را تکثیر کنید. برای این کار روی یک صفحه کاغذ سفید هاگ‌ها را جمع آوری کنید و درون سینی بذر که حاوی کمپوست بذر و قلمه است بکارید سپس سینی بذر را با کیسه پلاستیکی بپوشانید.وقتی که سرخس‌ها ۵/۲ سانتیمتر شدند، آنهار ا بیرون آورده و درون گلدانی حاوی کمپوست با قطر دهانه ۶ سانتیمتر بکارید. گیاه را در محلی قرار دهید که از خورشید به آن مستقیم نتابد. برای آبیاری زیر گلدان بشقابی قرار داده و آب را داخل بشقاب پر کنید.
روش تکثیر در انواع سرخس‌ها
سرخ برگ پهن (Asplenium)
این نوع سرخس با کاشت اسپور افزایش پیدا می‌کنند. می‌توانید برای افزایش سرخس برگ‌ها در مخلوطی از خاکبرگ پوسیده و ماسه خم کنید تا گیاهک‌ها ریشه دار شوند سپس آن‌ها را جدا کنید.سرخس معمولی مجعد (Nephrolepis)
این نوع سرخس با تقسیم بوته افزایش می‌یابد، زیرا فاقد اسپور بارور هستند. در افزایش این گیاه ریزوم‌های خزنده و دستک سرخس نقش دارد. برای افزایش گیاه می‌توان انتهای ساقه رونده را با خاک گلدان تماس دهند تا گیاه کوچکی به دست آید سپس بعد از ریشه دار شدن آن را از گیاه مادری جدا نمایند.سرخس شاخ گوزنی (Platycerium)
افزایش این نوع سرخس از طریق جدا کردن پاجوش‌ها از ریشه‌ها است. این نوع سرخس با اسپور نیز قابل افزایش است.روش افزایش اسپور:
برای افزایش سرخس‌ها به مقدار زیاد پس از رسیدن اسپور‌ها و تغییر رنگ آن‌ها به قهوه ای، برگ‌های بارور را قطع کرده و در پاکت‌های کاغذی قرار داده و درهوای خشک و دمای اتاق ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد نگهداری می‌کنند. پس از چند روز اسپور‌ها کشت میشوندو برای کاشت آن، از بستر‌های مختلف مثل خاک لوم و خاکبرگ پوسیده ویا آگار استفاده می‌کنند.پس از گندزدایی و تسطیح سطح خاک، نگام کاهش یافتن رطوبت خاک اسپور‌ها را به طور یکنواخت پراکنده می‌کنند و گلدان را با یک شیشه گندزدایی شده می‌پوشانند و برای اینکه نور به آن نرسد روی آنرا با یک کاغذ می‌پوشانند. با سبز شدن سطح کاشته شده، به تدریج نور را افزایش میدهیم.
آفات و بیماری‌ها و عوارض گیاه سرخس
آفاتی که در سرخس به علت کمبود رطوبت ایجاد می‌شود عبارتند از:مگس سفبد، شپشک آردآلود، کنه، شته
برای مبارزه با این آفات می‌توان از را‌هایی مانند: افزایش رطوبت، هرس کردن به روش تقسیم ریشه، حذف تدریجی برگ‌ها استفاده کرد.
مشکلاتی که در سرخس به علت زیاد بودن رطوبت ایجاد می‌شود عبارتند از:
بیماری‌های قارچی بوتریس و فوزاریوم، لکه برگی، پوسیدگی ریشه
برای درمان این مشکلات بهتر است از قارچ کش‌ها برای ضد عفونی کردن بستر، آبیاری در صبح کمک بگیرید.
