مازندران|احداث جزیره های مصنوعی در دریای خزر؛ فرصت یا تهدید ؟

 دریای خزر بزرگترین دریاچه داخلی کره زمین است که طولی بیش از یکهزار و 200 کیلومتر و میانگین پهنه ای 320 کیلومتر دارد. مساحت خزر 376 هزار کیلومتر مربع است. از کرانه های خزر ، یکهزار و 900 کیلومتر به قزاقستان ، 820 کیلومتر به آذربایجان ، 675 کیلومتر به ایران و سه هزار و 220 کیلومتر نیز به روسیه و ترکمنستان تعلق دارد.
جمهوری آذربایجان با احداث 41 جزیره‌ مصنوعی با عنوان ' کاسپین ' در دریای خزر در شهر باکو ، پایتخت این کشور گام های بلندی در زمینه جذب توریست در منطقه برداشته است و هم اکنون یکی از پیشگامان عرصه جذب گردشگر در حاشیه دریای خزر مطرح است.
در این جزایر قرار است مناطق مسکونی ، بیمارستان ، هتل ، مهد کودک ، مدارس ، دانشگاه‌ ، مراکز خرید ، مسیر مسابقه‌ فرمول یک و برج آذربایجان ساخته شود و تخمین زده ‌می‌شود که ساخت این مجموعه بین سال‌های 2020 تا 2025 به اتمام برسد.
از سوی دیگر جمهوری ترکمنستان نیز قصد دارد یک جزیره مصنوعی بسیار بزرگ در نزدیکی مرزهای آبی ایران در دریای خزر تحت عنوان طرح لاس‌و‌گاس ترکمنستان احداث کند. این طرح شامل 10 تا 15 منطقه تفریحی و هتل ، فرودگاه ، بزرگراه ، نیروگاه برق ، توربین گازی ، امکانات شیرین‌سازی آب ، تصفیه خانه و نیز سیستم آبرسانی همچنین احداث پارک‌های آبی، باشگاههای ورزشی و قایق سواری ، رستوران‌ها ، مکان‌هایی برای چادر زدن ، پارک‌های تفریحی و مراکز خرید خواهد بود.
طرح احداث جزیره مصنوعی تنها بخش کوچکی از این پروژه بزرگ است که با اختصاص پنج‌ میلیارد دلار از سوی کشور ترکمنستان برای احداث محوطه‌ای توریستی آغاز شده است. منابع تامین مالی این پروژه بزرگ ، منابع هنگفت گاز در کشور ترکمنستان است که چهارمین ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد.
احداث جزیره های مصنوعی در ساحل دریای خزر و خلیج فارس در کشورهای حاشیه فرصتی برای جذب گردشگر و رونق این صنعت مبدل گشته و انتظار می رود ایران نیز بتواند با فراهم کردن این امکانات عقب ماندگی های موجود را تا حدودی جبران نماید.
جزیره های طبیعی بی‌شماری در سراسر دنیا وجود دارند که هر یک به خاطر زیبایی های منحصر به فرد خود از شهرت بالایی برخوردارند و سالانه میلیون ها گردشگر را به سمت خود می کشانند، اما در این میان جمهوری اسلامی ایران با وجود داشتن 800 کیلومتر طول ساحل دریای خزر هیچگونه برنامه ای در این زمینه ندارد.
مازندران هم با 478 کیلومتر طول نوار ساحلی به احتساب تالاب‌ها ، فرورفتگی‌ها و رودخانه‌ها از جمله استان های شمالی کشور است که از بستر مناسبی برای ساخت جزایر مصنوعی برخوردار است اما تاکنون سهم مازنی ها از دریای خزر تنها برداشت ماهی بوده و توفیقات دیگری حاصل نشده است.
هر چند در سال های اخیر اعتراضاتی نسبت به ساخت جزایر مصنوعی در دریای خزر به عنوان یک دریای نیمه بسته از سوی برخی کشور ها صورت گرفته ، اما آنچه بیشتر حائز اهمیت است اینکه کشورهای سازنده جزایر مصنوعی عزم خود را در این زمینه جزم کرده اند و به نظر می رسد زیر بار هیچ پروتکل بین المللی نیز نخواهد رفت.
با این حال مجمع عمومی سازمان ملل در سال های گذشته با فشارهای ایران مصوبه‌ای را تصویب کرد که خشک کردن دریا و احداث جزایر مصنوعی بویژه در دریاهای نیمه‌بسته ممنوع است؛ البته این مصوبه دستوری نبود و فقط جنبه توصیه‌ای دارد .
** خطر اختلال در الگوی جریان آب
یک کارشناس محیط زیست با اشاره به مشکلات زیست محیطی ساخت جزایر مصنوعی در دریای خزر به خبرنگار ایرنا گفت : اصولا طرح های جزیره سازی در حاشیه دریاها با مشکلاتی از قبیل تخریب رسوبات سطح دریا ، مرگ و میر آبزیان و اختلال در الگوی جریان آب همراه است.
رضا اکبرزاده با بیان اینکه جریان عمومی دریای خزر بر خلاف عقربه های ساعت از غرب به شرق است ، افزود : بر هم خوردن الگوی جریان آب می تواند مسیر حرکت ، مهاجرت و تغذیه همه گونه‌های جانوری خزر را دچار دستخوش اساسی کند.
وی اظهار داشت : باید برای احداث چنین جزایری از سازه‌های شناور یا پایلی استفاده شود اما متاسفانه هنوز شیوه ساخت جزیره‌ها به شکل سنتی و با خاک است.
اکبرزاده نگرانی ها در مورد ورود فاضلاب های این جزیره ها به دریای خزر را خطر فرعی دانست و گفت : اولا اینکه اگر کشوری بخواهد با تسهیلات بانک های جهانی اقدام با ساخت جزایر مصنوعی کند حتما باید سیستم تصفیه فاضلاب و پساب را راه اندازی کند در غیر این صورت هیچگونه تسهیلاتی در این زمینه پرداخت نخواهد شد و ضمنا در حال حاضر فاضلاب زیادی به این دریا ریخته می شود.
وی تصریح کرد : در کاپ 3 پروتکل تهران جلوگیری از آلودگی نفتی آب های خزر تصویب شده ، اما هنوز پروتکل جلوگیری از تخریب و آلودگی سواحل تصویب نشده که بتوان به صورت قانونی از این اقدام جلوگیری کرد.
به گفته این کارشناس ، عدم تعیین رژیم حقوقی دریای خزر که سال هاست بلا تکلیف باقی مانده از جمله موانعی است که مشکلات حقوقی این دریای نیمه بسته را دو چندان کرده است.
براساس آمار سازمان جهانی گردشگری ملل‌متحد، در سال 2014 گذرنامه 980‌ میلیون نفر در سراسر دنیا ممهور به مهر مسافرت شد و به‌ عنوان مسافران بین‌المللی شناخته شده‌اند که از این رهگذر حدود دو هزار ‌میلیارد دلار نصیب کشورهای مختلف دنیا شده است.
** بی نیازی ایران به جزیره سازی
یک کارشناس امور اقتصادی نیز به بیان چرایی عدم ساخت جزایر مصنوعی درسواحل شمال کشور پرداخت و گفت : وسعت سرزمینی کم و درآمد سرشار از مهمترین دلایلی است که موجب شده برخی کشور های حاشیه دریای خزر و خلیج فارس اقدام به احداث جزایر مصنوعی کنند.
مهدی مشیری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : در ایران به دلیل مشکلات اقتصادی و کمبود منابع مالی، وسعت سرزمینی و وجود نقاط بکر و مستعد برای گردشگری در ساحل دریا سبب شده که کسی به فکر خشک کردن و ساختن جزیره در دریا نیافتد.
وی اظهار داشت : در سواحل شمالی کشور بویژه مازندران آنقدر فضای کار برای ایجاد تفرجگاه ، هتل ، رستوران ، اسکله و فروشگاه های بزرگ وجود دارد که متاسفانه مغفول مانده است.
این کارشناس با بیان اینکه ساخت یک جزیره کوچک در دریا میلیارد ها دلار هزینه خواهد داشت ، گفت : متاسفانه در بخش گردشگری هرچقدر که از بوم گردی حمایت کردیم ، از بخش های دیگر همچون گردشگری دریایی و استفاده از ظرفیت های دریا غافل شدیم و این نشان می دهد که برنامه ریزی برای توسعه گردشگری در کشور همه جانبه نیست.
وی یادآور شد : در حال حاضر سخت گیری های زیادی برای ساخت اسکله های کوچک تفریحی در ساحل توسط برخی دستگاه های اجرایی صورت می گیرد و ادامه این روند اصلا به نفع صنعت گردشگری نخواهد بود.
** جاه طلبی ، انگیزه بلندپروازی های آذربایجان
یک کارشناس گردشگری بین الملل به راهکارهای جمهوری آذربایجان برای جذب گردشگر اشاره کرد و گفت : دولت این کشور به شدت به دنبال توسعه صنعت گردشگری است و تلاش دارد آذربایجان را مقصدی مقرون به صرفه برای گردشگران کشورهای ثروتمند اروپایی معرفی و با ایجاد محیط کسب و کار پویا و رقابتی ، بسیاری از سرمایه گذاران بین المللی بخش گردشگری را برای احداث هتل ها ، مجتمع های تجاری بزرگ و رستوران ها جذب کند.
علی عاشوری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: این کشور همچنین قصد دارد تا با ایجاد 41 جزیره مصنوعی در ساحل دریای خزر و احداث برجی به ارتفاع یک هزار و 50 متری که بزرگترین برج جهان نیز خواهد بود تمامی نگاه ها را به سمت خود معطوف کند و میلیون ها گردشگر را به سمت خود بکشاند.
وی اظهار داشت : از نظر آماری ، جمهوری آذربایجان هنوز هم راهی طولانی برای رسیدن به صف کشورهای توریستی جهان دارد ولی با ادامه این روند و در صورت دستیابی به اهداف برنامه‌های تعیین شده تا سال 2020 تبدیل به یکی از قطب‌های گردشگری اروپا خواهد شد.
این کارشناس با بیان اینکه جمهوری آذربایجان ایجاد جزایر مصنوعی در ساحل این کشور را همراه با حفظ محیط زیست یک فرصت های طلایی برای رونق اقتصادی خود می داند ، گفت : باید در داخل کشور نیز چنین دیدگاهی برای توسعه گردشگری وجود داشته باشد و از این ظرفیت عظیم برای رونق بیشتر اقتصادی کشور استفاده شود.
وی یادآور شد : ورود ارز خارجی به کشور با گردشگری بسیار راحت تر از صادرات کالا است و دولت باید از همه ابزار های موجود برای تحقق این امر استفاده کند.
یک کارشناس جغرافیا درباره ویژگی های دریای خزر و امکان ایجاد جزیره در محدوده آبی ایران به خبرنگار ایرنا گفت : دریای خزر براساس موقعیت جغرافیایی، ویژگیهای ساختاری بستر ، ساختارهای فیزیکی و با در نظر گرفتن خصوصیات هیدرولوژیکی به سه بخش خزر شمالی ، خزر میانی و خزر جنوبی تقسیم شده است.
مهسا سیف اله زاده افزود : بخش خزر شمالی که با یک خط فرضی شبه جزیره چچن را به دهانه تیوپ کاراگان در شبه جزیره مانقشلاق وصل می‌کند با مساحت 80 هزار کیلومتر مربع کم عمق ترین منطقه در خزر است که بیشترین عمق در این قسمت از حوزه 15 الی 20 متر و میانگین آن 5 الی 6 متر است .
وی اظهار داشت : در بخش خزر میانی که از شبه جزیره آبشوران و یا دقیقتر جزیره ژیلوئی شروع و به دماغه کوالی یا خوالی در شرق خزر وصل می شود ، نسبت به خزر شمالی دارای عمق بیشتری است به طوری که بیشترین عمق آن 788 متر و عمق متوسط آن 192 متر برآورد شده است.
این کارشناس محدوده خزر جنوبی را منطقه مرز جنوبی خزر میانی تا کرانه‌های ساحل ایران عنوان کرد و بیان داشت : خزر جنوبی نسبت به سایر نقاط دریا دارای عمیق ترین نقاط است به طوری که بیشترین عمق در این قسمت یکهزار و 25 متر و متوسط آن 325 متر است .
به گفته وی ، هر چقدر عمق دریا بیشتر باشد به مراتب هزینه ایجاد جزایر مصنوعی بیشتر خواهد بود و شاید همین مساله سبب شده تا سرمایه گذاران رغبت چندانی برای ورود به این عرصه نداشته باشند.
وی یادآور شد : امروزه دیگر روش های نوین علمی تر و کم آسیب تر به محیط زیست مانند ساخت جزایر ساحلی جایگزین جزیره سازی شده و به جای ایجاد جزیره در آب و خشک کردن بخش هایی از دریا، آب را به ساحل هدایت می کنند که این به مراتب بهتر بوده و باعث افزایش تولید در محیط می شود.