گفتم پس خبر از شما و برای خواجو صبر کردم؛ مشغول شدم به پرداختن چرایی غایب شدن چند سردیس، سرقت کاشی‌های سقاخانه چهارراه نقاشی، نقض حریم خانه بروجردی‌ها، مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و خبری دربارۀ یک محوطۀ احتمالاً باستانی که چند روزِ کاری مرا خورد و دست آخر با یک تلفن عجیب پرونده اش باز نشده، بسته شد! مشغول همین‌ها و نیز، هماهنگی برای پیگیری افتادن سایۀ تخریب بر سر مسجد کازرونی، به مزایده گذاشتن خانۀ نایب اسدالله و چندین و چند سوژه تلخ دیگر شدم که شوربختانه انگار تمامی هم ندارند.
در همین حین و بین بود که خبر خواجو، سر از یکی از پیج های اینستاگرامی درآورد: «ساخت‌وساز عجیب در مجاورت حضرت پل خواجو_خبری که معمار جوان دلسوز بهم داد_مسئولین، چه باید کرد؟»
از رسانه‌ای که برای انتشار خبر برگزیده‌شده بود، فقط همین‌قدر برمی‌آمد. دیگر منتظر نماندم. شروع کردم به گرفتن مصاحبه‌ها و مسئول پایش پل‌های تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، اولین بود.
علی‌محمد فصیحی نائینی گفت که گزارش کارشناسی این تخلف را دهم آبان ماه نوشته و تقدیم معاونت فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی کرده است.
رفتم سراغ مرتضی فرشته نژاد، کارشناس ارشد مرمت و معماری. شنیده بودم که روی پل‌های تاریخی اصفهان کار کرده و یقین داشتم که حرف‌های مهمی برای گفتن دارد.
فرشته نژاد گفت: «زمانی که هنوز باقر آیت‌الله زاده شیرازی زنده بود، بنده بعد از انجام مطالعات میدانی، حریم رودخانه و ضوابط ساخت‌وساز در اطراف آن را مشخص کردم و در بحث حریم منظری بنا را بر این گذاشتم که اگر کسی پایین، سمت شمال رودخانه در حال قدم زدن است، نباید وقتی به جنوب رودخانه نگاه می‌کند چیزی به‌جز آسمان و درخت و کوه ببیند. چون انسان هم طبیعی است و بالاخره یک روز در هفته دوست دارد از آن نقاب ماشینی خودش جدا شود و به اصل خودش برگردد؛ پس وقتی آمد کنار رودخانه قدم بزند نباید جز طبیعت چیزی ببیند.
بر همین اساس طرح را فرموله کردم و نوشتم که ساختمان‌های مجاور رودخانه، نباید بیش از سه‌طبقه یعنی ۹ متر ارتفاع داشته باشند. بماند که اشتباه بزرگی کردند و طرح را به نام کسی دیگری به تهران فرستادند اما تصویب شد و اگر امروز خلاف این مصوبه ساخت‌وسازی انجام‌شده، تخلف آشکار است.»
او یادآور شد که سال ۱۳۸۳ ماهنامه «دانش نما» نیز گزارش ویژه و مفصلی درباره بلندمرتبه‌سازی در حاشیه زاینده‌رود کار کرده و ادامه داد: «بنده در آن ماهنامه مطلبی با همین مضمون به شکلی کامل‌تر نوشتم و منتشر شد. البته بعداً یک نفر آمد و بدون اینکه اسم خودش را پای مطلبش بنویسد، آنچه بنده و باقر آیت‌الله زاده شیرازی و دیگران نوشته بودیم نقد کرد و دست آخر هم نظر خودش را نگفت! نمی‌دانم چرا به چنین مطلب بی‌نام‌ونشانی اجازه نشر داده بودند. »
از استاد فرشته نژاد خواستم متن کامل گزارش «بلندمرتبه‌سازی در حاشیه زاینده‌رود» را برایم بفرستد و تصمیم گرفتم که حتماً در فرصتی دیگر جداگانه آن را بازنشر کنم.
بعد از چند روز تلاش موفق شدم با ناصر طاهری، معاون فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مصاحبه کنم و طی این مدت با پرس‌وجو دریافته بودم که مشکل خواجو فقط یک ساختمان نیست! به ناصر طاهری گفتم این‌طور که از مشاهدات میدانی برمی‌آید، سه ساختمان در منطقه سه و یک ساختمان در منطقه شش شهرداری اصفهان، حریم پل خواجو را نقض کرده‌اند. از آن سه ساختمان در منطقه سه، دو تا تکمیل‌شده، یکی در حال ساخت است و روی بنری که تا پیش از رسانه‌ای شدن موضوع، کنار همین ساختمان نصب‌شده بود دیده می‌شد که قرار است یک آپارتمان شش سقفه باشد. آیا این ساختمان‌ها از میراث فرهنگی مجوز گرفته‌اند؟
طاهری جواب داد: اینکه می‌نویسند شش سقف با احتساب زیرزمین است، این ساختمان هم مثل دو ساختمان کناری خود که قبلاً وجود داشتند، چهار طبقه می‌شود. من از شهرداری دراین‌باره پرس‌وجو کردم و گفتم اگر مجوزی هست به ما بدهند که هنوز نداده‌اند و در اسناد و سوابق خود اداره هم جستجو کردم و چیزی نیافتم.
او ادامه داد: نمی‌توانم قطعی بگویم اما در اسناد و سوابقی که ما بررسی کردیم به این نام (نام مالک ساختمانی که هنوز تکمیل‌نشده) و کد نوسازی، چیزی نبود. باید دید شهرداری چه می‌گوید. البته این ساختمان‌ها برِ خیابان نیست و باید دید حریم رودخانه تا کجاست اما موضوع قابل بررسی است.
پرسیدم: ساختمانی که بعد از فلکه فیض و اول خیابان آپادانا در حال ساخت است، چطور؟ طاهری توضیح داد: این ساختمان از حریم رودخانه خارج است. یک‌بار آن را متوقف کردیم اما مشخص شد که در حریم نیست. این‌طور وقت‌ها مالکان از ما شکایت می‌کنند که چرا کار را معطل کردید و خسارت‌های کلان می‌خواهند به همین خاطر باید چیزی باشد که به آن چنگ بزنیم وگرنه حرفمان از اعتبار می‌افتد.
گفتم: حریم منظری دستاویز خوبی نیست؟ معاون میراث فرهنگی اصفهان گفت: میراث فرهنگی وارد حریم منظری نمی‌شود چون تعریف درستی ندارد. مثلاً یک برج کبوتر که وسط یک زمین خالی است تا چشم کار می‌کند حریم منظری دارد یا کوه آتشگاه هم همین‌طور، بالاخره این حریم یک جایی بسته می‌شود. ما در میدان نقش‌جهان یک خط آسمان داریم که بر اساس آن وقتی کسی کف میدان است نباید جز میدان و آسمان چیزی را ببیند. ارگ جهان‌نما هم از میدان فاصله داشت اما به خاطر نقض همین مسئله یونسکو وارد شد و دقیقاً شاهد تخریب بخش‌هایی از آن بودیم که خط آسمان میدان را مخدوش کرده بود.
فحوای کلام معاون میراث فرهنگی اصفهان این بود که در مسئله پل خواجو دستاویز قانونی برای پیگیری نقض خط آسمان وجود ندارد، بنابراین می‌توان از منظر مطابقت یا مغایرت با طرح تفصیلی به آن پرداخت.
او در واکنش به اظهاراتی که مرتضی فرشته نژاد در خصوص تعیین حریم منظری پل‌های تاریخی بیان کرده بود، گفت: استاد فرشته نژاد سال‌هاست که بازنشسته شده‌اند و از جزییات طرح تفصیلی و بازنگری بعد از آن باخبر نیستند. ایشان نظر کارشناسی خودشان را داده‌اند اما در نهایت مصوبات قانون را تعیین می‌کند. باید به ضوابط روز استناد کرد.
برای روشن شدن ابعاد ماجرا، با حسین کارگر، شهردار منطقه سه اصفهان تماس گرفتم. مشروح توضیح او دربارۀ سه ساختمانی که با ارتفاع بیش از ۹ متر در نزدیکی پل خواجو ساخته‌شده‌اند چنین بود: «پروانه دو ساختمان چهار طبقه‌ای که تکمیل‌شده، مربوط به سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ است و برِ خیابان مشتاق هم نیست. عکسی که گرفته‌شده می‌خواهد نشان بدهد که ساختمان‌ها نزدیک پل خواجوست اما در واقع نمی‌شود گفت که در حریم خواجو هستند. این ساختمان‌ها در کوچه‌ای هستند که بعد از خیابان کمال اسماعیل است و پلاک و دوم سوم کوچه هم هستند، بنابراین در حریم پل خواجو نیست.
بر اساس کد طرح تفصیلی در این محدوده سه‌طبقه باید ساخته می‌شده که با توجه به شرایط پلاک و طرح بازنگری که در آن پیش‌بینی چهار طبقه بوده، روی همان چهار طبقه به ساختمان جدیدی که در حال ساخت است پروانه داده‌شده و بازدید هم گذاشته‌ایم که تخلفی نسبت به پروانه صورت نگیرد.
این پلاک هم مانند پلاک‌های مجاور خود که سال های قبل ساخته‌شده پروانه دارد و اینکه روی بنر آن نوشته‌شده شش سقف، به این خاطر است که سقف همکف و زیرزمین را هم محاسبه کرده‌اند وگرنه در واقع همان چهار طبقه روی پیلوت است و منظور شش طبقه نیست.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا میراث فرهنگی نیز برای این ساختمان‌ها مجوزی داده است؟ گفت: اینجا چون کد داشته، نیازی به میراث فرهنگی نداشته. خود شهرداری بر اساس طرح تفصیلی پروانه داده است.
به خاطر پیگیری وضعیت ساختمان مرتفعی که آن سوی پل خواجو در حال ساخت است و در محدوده منطقه شش شهرداری اصفهان قرار دارد، با محمدرضا برکت، شهردار این منطقه نیز تماس گرفتم که توضیح داد: پلاک معرفی‌شده دارای پروانه ۲۶۷۱۴/ ۹۲/۶-- ۲۴/ ۱۲/ ۱۳۹۲ است که با توجه به نقشه هوایی پیوست، در جنوب خیابان آیت‌الله قدوسی و خارج از حریم پل خواجو واقع‌شده است.
در ادامه برای روشن کردن چند و چون بحث حریم پل خواجو، باید با علیرضا خواجویی، مسئول ثبت و حریم میراث فرهنگی استان اصفهان تماس می‌گرفتم و او، یکم آذرماه، یادداشت زیر را برای نشر در اختیار من قرار داد: «عدم شناخت و درک واقعی از ارزش‌های بی‌بدیل شهر تاریخی اصفهان و عدم پایبندی به قوانین مصوب میراث فرهنگی و طرح‌های توسعه شهری، باعث وارد آمدن خسارات جبران‌ناپذیری به این شهر تاریخی است. متأسفانه پشت شعار ظاهرفریب اصفهان، پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی که هر روز بارها از بلندگوهای رسانه‌های مختلف تکرار می‌شود، هر لحظه شاهد تخریب آثار و زیر پا گذاشتن ضوابط حریم آثار تاریخی هستیم؛ آثاری که به پشتوانه آن اصفهان را پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی می‌دانیم. تخریب کاروانسرای تحدید و قلع‌وقمع هنرمندان نقره‌کار اصفهان و ساخت برج ۵۸ متری به جای آن، تخریب ده‌ها خانه، حمام، کاروانسرا، مسجد و ساخت‌وسازهای بلندمرتبه در حریم محور تاریخی طبیعی زاینده‌رود، کارنامه درخشانی برای مدعیان مدیریت پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی نخواهد بود.
با کمال تأسف اعتراضات صورت گرفته از تخریب‌های گسترده و تخلفات واقع در حریم آثار تاریخی به جای متوجه بودن به سوی مسببان این امور، متوجه ارگانی است که به‌تنهایی سالیان سال وظیفه حفاظت از این آثار را عهده‌دار بوده و بیشترین سهم را در پاسداری، حفاظت و مرمت این آثار داشته است.
میراث فرهنگی در سال ۱۳۷۵ ضوابط حریم محور تاریخی طبیعی زاینده‌رود از پل شهرستان تا پل مارنان را مصوب و ابلاغ نمود. متأسفانه از آن سال تاکنون علی‌رغم ده‌ها اعتراض و شکایت از طرف میراث فرهنگی، بلندمرتبه‌سازی و نقض ضوابط حریم در حاشیه زاینده‌رود ادامه دارد؛ از هتل آسمان گرفته تا برج هم‌جوار پل تاریخی مارنان و ده‌ها تخلف دیگری که چهره این پل‌های تاریخی و حریم زاینده‌رود را مخدوش نموده است.
آخرین تخلف صورت گرفته در حریم پل خواجو، اوج بی‌حرمتی به این اثر یگانه ملی و جهانی است. بنایی که همواره مورد عشق و علاقه هنر دوستان سراسر عالم بوده است تا جایی که بنا بر وصیت آرتور ابهام پوپ، مورخ و ایران‌شناس نامدار، خانه ابدی‌اش در کنار زاینده‌رود و در جوار پل تاریخی خواجو قرار گرفت و بخشی از خاکستر جسد اوجینو گالدیری، معمار و مرمتگر برجسته ایتالیایی که سال‌ها به مرمت آثار شاخص اصفهان اشتغال داشت، طبق وصیتش از کنار پل خواجو به زاینده‌رود ریخته شد.
احترام به قانون و حرکت به سمت مدیریت یکپارچه‌ای که واقف بر ارزش‌های این شهر تاریخی باشد، می‌تواند این میراث فرهنگی گران‌بها را برای نسل‌های آینده حفظ کند.»
موضوع «شکسته شدن حریم پل خواجو توسط یک ساختمان»، یکم آذرماه و درست در روزی که به نام اصفهان نامیده شده، در یکی از خبرگزاری‌های استان منتشر شد و بازتابی گسترده پیدا کرد؛ آن‌قدر که کوروش محمدی، رئیس کمیسیون محیط‌زیست شورای شهر، دوم آذرماه، در یک‌صد و چهل و هشتمین جلسه علنی شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به نقض حریم پل خواجو گفت: عکس‌های منتشرشده در این زمینه نشان‌دهنده ساخت‌وساز غیرقانونی و در ارتفاع بیش از حریم پل خواجو است. شهردار اصفهان باید در حداقل زمان ممکن این موضوع را بررسی و پیگیری‌های لازم را انجام دهد و در صورت هرگونه بروز تخلف باید با افراد متخلف برخورد شود و گزارشی در این زمینه در جلسه علنی بعدی شورای شهر ارائه شود.
محمدی، آثار تاریخی را امانتی در دست مدیران شهری و شهروندان اصفهان دانست و اظهار کرد: این میراث باید بدون کم‌وکاست به آیندگان تحویل داده شود ضمن اینکه باید توجه داشت که اعضا شورا در صیانت از حریم تاریخی و میراث کهن اصفهان هیچ‌گونه مماشاتی نخواهند داشت.
او با بیان اینکه میراث فرهنگی اصفهان باید قوی‌تر و موشکافانه‌تر بافت تاریخی این شهر را دنبال کند، افزود: برای این امر ضروری است تیمی تشکیل شود و موارد این چنینی را در شهر پیگیری کند.
شیرین طغیانی، رئیس کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورا نیز در این جلسه اظهار کرد: حفظ و حراست از بناهای تاریخی این شهر از دو منظر مراقبت از آنچه در گذشته شکل‌گرفته و دارای ارزش تاریخی است و جلوگیری از ایجاد بناها و بافت‌هایی که باعث کوچک‌ترین خدشه و آسیب به بناهای تاریخی می‌شود باید در دستور کار قرار گیرد.
او با بیان اینکه در شهر اصفهان شاهد صدور پروانه‌هایی خارج از قوانین و ضوابط حاکم بر بافت تاریخی شهر اصفهان هستیم، ادامه داد: در برخی از موارد شنیده می‌شود که این اقدامات به شکل آگاهانه انجام‌شده و این امر ناشی از سهل‌انگاری مسئولان بوده است. این‌گونه رفتارها حقوق مکتسبه‌ای را ایجاد می‌کند که پس از صدور پروانه به‌طورمعمول برگرداندن آن و توقف عملیات اجرایی کاری بس دشوار خواهد بود.
رئیس کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورای شهر اصفهان گفت: شهردار اصفهان با توجه به علمی که دارند باید نسبت به صدور پروانه در بافت تاریخی شهر اصفهان بیش از گذشته توجه داشته باشند و نباید تصمیم‌گیری در این زمینه منوط به یک فرد و افراد خاصی باشد تا ازاین‌پس در این زمینه مدیریت شهری در مظان اتهام قرار نگیرد.
دو روز بعد از این اظهارات، خبری به نقل از فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان در سایت این اداره کل، با تیتر «توقف ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم پل تاریخی خواجو» منتشر شد که به این شرح بود: «با توجه به دریافت گزارش‌های مردمی و دوستداران میراث‌فرهنگی مبنی بر بروز ساخت‌وساز در ضلع شمالی پل تاریخی خواجو در شهر اصفهان، تیم نظارت یگان حفاظت میراث‌فرهنگی به محل اعزام و پس از بررسی‌ها چنین نتیجه‌گیری به عمل آمد که حریم درجه‌یک این پل مورد تعرض واقع‌شده و شهرداری و سازندگان این مجموعه، ضوابط ساخت‌وساز در حرائم آثار و بناهای تاریخی را رعایت نکرده‌اند.
با توجه به مکاتبات به‌عمل‌آمده با شهرداری و تأکید بر موارد تخلف به آن‌ها، موارد از طریق حقوقی نیز پیگیری و دستور توقف ساخت این مجموعه‌ها تا تعیین تکلیف در راستای رعایت ضوابط قانونی توسط مقامات قضایی اصفهان صادر شد.
خوشبختانه در اصفهان با یک بلوغ فکری در میان شهروندان در زمینه وقوف به وظایف شهروندی خود در راستای حفاظت از مواریث فرهنگی به‌عنوان سند هویت جمعی خود مواجه هستیم که این نکته، ما را در انجام وظایف خود یاری‌رسانی می‌کند.»
حالا چند روز از هفتۀ اصفهان گذشته، غبار برنامه‌های ریز و درشت گرامیداشتش فرونشسته و رسیده‌ایم به نقطۀ صدور فرمان توقف در ساخت‌وساز؛ آن هم تنها برای یکی از ساختمان‌های واقع در منطقه سه، که قصد داشته هم قد و قوارۀ دو ساختمانِ تکمیل‌شدۀ مجاورش باشد. رسیده‌ایم به همان‌جا که ماه‌ها پیش پروندۀ هتل کوچه ارفعی چهارباغ و مجتمع‌های در حال ساخت در حریم میدان نقش‌جهان، به آن حواله شده بود. پل خواجو فعلا آخر صفِ نقض حریم‌ها ایستاده و اصفهان، با دو چشم باز، نظاره‌گر همۀ ما و در انتظار تعیین تکلیف است.
