تجاوز آشکارا به حریم رودخانه‌های زنجان / چرا ‌رودخانه‌ها‌ لایروبی نشده‌اند؟

بیش‌تر حاشیه رودخانه‌های این استان به دلیل عوامل مختلفی همچون عدم بارش‌هایی با شدت بالا، عدم سیلابی شدن در طول دهه‌های اخیر، خشک‌سالی‌های پی در پی با ساخت و ساز منازل، کشت و زراعت، پرورش آبزیان مورد تعرض قرار گرفته‌اند و غافل از این‌که برخی از بارش‌هایی که به یک‌باره با شدت بالا و مدت بالا شروع به باریدن می‌کنند می‌توانند در کم‌تر از چند دقیقه حجم عظیمی از آب را روانه مسیل رودخانه‌ها کرده و سیلاب‌های مهیبی را رقم بزنند، در نهایت آن‌چه که در مسیر این رودخانه‌ها و آب قرار دارد محکوم به نابودی خواهد بود چراکه محدوده و مسیر حرکت آب تصرف شده است.
با این‌حال استان زنجان نیز با دارا بودن رودخانه‌هایی همچون قزل‌اوزن، زنجانرود، سجاسرود، ابهرود، انگوران چای دارای طول تقریبی یک هزار و 400 کیلومتر رودخانه است و هر کدام از رودخانه‌های مطرح استان به دلیل تعرضاتی که در طول سالیان گذشته به حریم آن‌ها شده می‌توانند در حالت رخداد بارش‌های شدید، تهدیدی برای در خطر سیل قرار گرفتن شهرستان‌ها باشند. 
طبق نظر کارشناسان حد بستر سیلاب 25 ساله رودخانه‌هایی همچون قزل‌اوزن و زنجانرود تصرف شده و نیازمند بازگشایی است و اگر سیل با دوره بازگشت 25 ساله رخ دهد بستر موجود جوابگوی دبی عبوری سیلاب نخواهد بود. با این وجود برای این‌که از این خطر احتمالی پیش‌گیری شود باید آزاد سازی حریم رودخانه‌های اصلی انجام گیرد. 
در این راستا فروردین ماه سال گذشته در ستاد مدیریت بحران تصمیم‌ مسئولان بر این شد تا رودخانه‌های استان رفع تصرف شده و از سویی دیگر برای کاهش خطرات احتمالی سیلاب مورد لایروبی قرار گیرند چرا که شهرستان‌هایی همچون زنجان، ابهر و طارم با سیلابی شدن رودخانه‌های موجود در منطقه دچار خسارت شده بودند. اما این موضوع تنها مختص سال گذشته نبود و اردیبهشت امسال نیز روستای کهیا طارم دچار سیل شد و خسارت‌هایی بر آن وارد گشت. با این حال آن‌چه که به نظر می‌رسد موضوع سیل تنها مختص یک سال و یک منطقه نیست و تجربه نشان می‌دهد هر نقطه از استان در خطر سیلاب قرار دارد. علاوه بر این برخی از روستا‌ها در سطح استان در دو طرف کنار رودخانه احداث شده و برای امنیت هر چه بیش‌تر نیازمند احداث دیوار‌های ساحلی است اما تا حال حاضر اقدام کارسازی در این راستا انجام نگرفته است.
جعفر بیات، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان پیش از این به تسنیم اعلام کرده بود: شهر آببر، هیدج، زنجان، ابهر، قیدار و خرمدره در معرض سیلاب احتمالی قرار دارند که در صورت رخداد می‌تواند خسارات جبران ناپذیری به این شهرها وارد نماید، از سویی دیگر از سال‌های گذشته اقدامات آبخیزداری و پیشگیری از سیلاب در سطح برخی از شهرستان‌های استان زنجان انجام گرفته بود با این حال در شهرستانی همچون ماهنشان هنوز اقدام موثری انجام نگرفته و این خطر همواره این شهرستان را تهدید می‌کند.
با این تفاسیر خطر سیلاب کاملا برای شهرستان‌های استان احساس می‌شود و اگر لایروبی رودخانه‌ها انجام نگرفته باشد، با شروع فصل بارش‌ها که از روز‌های اخیر نیز در سطح استان آغاز شده است، می‌تواند حوادث خسارت‌باری را برای استان رقم بزند. اما سوال این است که آیا لایروبی و رفع تصرف حریم رودخانه‌های زنجان به اتمام رسیده است؟ برای روستا‌هایی که اطراف رودخانه احداث شده جهت ممانعت از خسارت چه اقداماتی انجام خواهد گرفت؟
صفی‌الله کرامتی مدیر کل مدیریت بحران استان زنجان در گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به این‌که لایروبی مسیل‌ها می‌تواند در کاهش عوارض سیلابی شدن رودخانه‌ها تاثیر بسزایی داشته باشد اظهار داشت: برای لایروبی مسیل‌ها در سطح استان از سال گذشته برنامه‌ریزی‌هایی وجود داشت، در همین راستا آب منطقه‌ای نیز اقدام به لایروبی مسیل‌هایی که خطر تهدید بیش‌تری در نقاط مختلف داشت، کرده است.
وی افزود: لایروبی تمام رودخانه‌ها به طور کامل انجام نگرفته اما با اقداماتی که در این راستا انجام شده، احتمال وقوع حادثه و مشکل سیلاب برای نقاط مختلف کاهش یافته است.
مدیرکل مدیریت بحران استان زنجان با اشاره به وارد شدن خسارت بارش‌ها در طول اردیبهشت ماه به روستای کهیا طارم تصریح کرد: خسارت بارش که به این منطقه وارد شد به دلیل تصرف حریم رودخانه و مسیل توسط اهالی بود، چراکه در بستر رودخانه اقدام به کشت و زرع شده و از سویی دیگر خانه‌هایی در این مسیر احداث شده است، بنابراین اگر بارش‌ها دوباره همچون فصل بهار باشد ایحاد خسارت مجدد، دور انتظار نیست. 
این مسئول بیان کرد: با وجودی که آبخیزداری استان موظف به احداث بند در روستای کهیا شده است اما این امر کمکی برای روستا نخواهد کرد، چراکه ساخت و ساز و کشاورزی در مسیر رودخانه‌ همواره خطر آفرین است و روستاییان به این موضوع بی‌توجه هستند و حریم رودخانه‌ را تصرف کرده‌اند. 
کرامتی همچنین با بیان این‌که در حال حاضر برخی از روستا‌ها در دو طرف کنار رودخانه‌ها به شکل طولی واقع شده که در زمان بارندگی‌های شدید، رودخانه‌ها حالت سیلابی به خود می‌گیرند و این امر می‌تواند روستا را با تهدید رو به رو سازد گفت: در روستا‌یی همچون قلتوق در بخش زنجانرود که در شرایط مذکور احداث شده با کمک دهیار و اهالی روستا اقدام به احداث دیوار ساحلی در حدود 700 متر انجام گرفته است که می‌تواند در کاهش خسارت وارده به روستا موثر باشد.
وی با تاکید بر این‌که روستا‌هایی که در کنار رودخانه بنا شده‌اند نیازمند ایجاد دیوار ساحلی هستند اما متاسفانه اقداماتی در این راستا انجام نمی‌گیرد عنوان کرد: بر اساس قانون شماره 16 مدیریت بحران، برای روستا‌هایی که دارای چنین موقعیتی هستند، پیشنهاد‌ داده شده تا در لایحه بودجه سال آینده کشور، گنجانده شود تا بتوان اقدامات لازم در این راستا را نیز انجام داد.
از سویی دیگر ثاقب عزیز‌خانی مدیر دفتر رودخانه‌‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای استان زنجان در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: در طول سال‌های اخیر تخلفات بسیاری در مسیر رودخانه‌ها در سطح استان رخ داده است به طوری که حریم رودخانه‌ای همچون زنجانرود از 200 متر به 4 متر کاهش یافته است. این عامل سبب شده تا در زمان بارندگی و طغیان رودخانه، خسارت به منطقه وارد گردد.
وی افزود: در سال جاری اعتبار 8 میلیارد تومان برای ساماندهی رودخانه‌های استان جذب شده است، با این وجود در برخی از رودخانه‌ها اقدام به احداث دیوار ساحلی خواهد شد تا میزان خسارت سیل با دوره بازگشت 50 ساله به حداقل برسد.
مدیر دفتر رودخانه‌‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای استان زنجان با اشاره به این‌که در سال 98 قریب به 26 کیلومتر عملیات بازگشایی و لایروبی رودخانه‌ها انجام شده است گفت: در حدود هفت کیلومتر از مسیر رودخانه‌ها نیز ساماندهی شده‌اند، از سویی دیگر در سال 99 نیز تا مرداد ماه، بیش از چهار کیلومتر لایروبی و آزاد‌سازی حریم رودخانه انجام گرفته است. با این‌حال گاها به دلیل مسائلی که وجود دارد باید حکم لازم از طریق دستگاه‌های قضایی صادر شود تا اقدامات لازم انجام گیرد و همین امر سبب می‌گردد تا روند اجرای کار به کندی پیش رود.
وی با انتقاد از این‌که مردم همت بیش‌تری برای تصرف حریم رودخانه‌ها دارند و در زمان رفع تصرف نیز مانع انجام و ادامه کار نیرو‌های آب منطقه‌ای می‌شوند گفت: مردم با ورود به حریم رودخانه، خانه رود را خراب کرده و اقدام به ساخت و ساز کرده‌اند با این حال در زمان بارش‌های رگباری و سیلابی شدن مسیل رود، خانه‌های ساخته خراب می‌شود. بنابراین تنها راهکار این است که نباید مسیل حرکت آب مورد تصرف، کشت و زرع، ساخت و ساز قرار گیرد تا خطرات احتمالی کاهش یابد.
با این حال مهم‌ترین عاملی که می‌تواند در زمان بارش‌های رگباری و سیلاب‌های پس از آن خسارات را چشمگیر نماید، تصرف حاشیه رودخانه‌ها است. علاوه بر این وجود شن و ماسه‌ای که در طول سالیان در مسیل رودخانه‌ها انباشته شده نیز خود می‌تواند دلیلی بر طغیان رودخانه‌ها و نفوذ آب به حاشیه آن‌ها باشد و خسارت را به چند برابر برساند.
اما مهم‌ترین اقدام در راستای موارد مذکور ورود دستگاه‌های ذیربط جهت لایروبی و رفع تصرف از حاشیه رودخانه‌ها و مسیل‌‌ها است که باید برای کاهش خطرات احتمالی مورد توجه مسئولان امر قرار گیرد. از سویی دیگر با توجه به احداث برخی از روستا‌های استان در حاشیه رودخانه‌ها نیاز به احداث دیوار ساحلی، سال‌ها است که احساس می‌شود اما ردیف بودجه برای این موضوع در نظر گرفته نمی‌شود. با این وجود لازم است در این راستا کارگشایی‌هایی لازم انجام گیرد و با ایجاد این سازه اندکی از خطراتی که روستا و روستا‌نشینان را تهدید می‌کند، کاسته شود. 
با این تفاسیر با توجه به قرار‌گیری در فصل پاییز و آغاز فصل بارش‌ها اتمام لایروبی رودخانه‌ها، رفع تصرف از بستر آن‌ها و همچنین انجام اقدامات مورد نیاز برای حفظ روستا‌های ساخته شده در حاشیه رودخانه‌ها بیش از پیش احساس می‌شود و امید می‌رود مسئولان دخیل در این امر اندکی بر سرعت اقدامات خود افزوده و عملیات لازم را به اتمام برسانند تا شاهد وقوع حوادث و خسارت وقوع باران و‌سیلاب در ماه‌های پیش رو در استان نباشیم.