تغییر فصلها موجب تغییر رژیمهای غذایی میشود و رعایت نکات تغذیهای مختص هر فصل، میتواند به سلامت بدن کمک کند. در فصل پاییز و زمستان بسیاری از افراد با سرماخوردگی و ابتلاء به آنفلوآنزا دست و پنجه نرم میکنند، علاوه بر این دور نگه داشتن بدن از سرمای این فصل هم مهم است تا بیماریهای این فصل به سراغ انسان نیاید، رعایت نکات تغذیهای نیز در پیشگیری و یا کمک به درمان سریع بیماریها حائز اهمیت است.
بین رژیم غذایی ناسالم و ابتلاء به بیماریهایی همچون فشار خون، دیابت، چربی خون بالا، مشکلات قلبی- عروقی، چاقی، اضافه وزن و در حال حاضر آنفلوانزا و کرونا ارتباط مستقیمی وجود دارد، اما افراد میتوانند با اصلاح الگوی تغذیهای گامی مهم برای حفظ سلامت خود بردارند. مصرف غذاهای متنوع، محدود کردن مصرف نمک، کاهش مصرف شکر، نوشیدن مقدار کافی آب و کنترل مصرف چربی از مهمترین نکاتی هستند که افراد با رعایت کردن آنها میتوانند از رژیم غذایی سالمی برخوردار باشند.
در واکاوی این موضوعات و بایدها و نبایدهای فصل پاییز با توجه به شیوع بیماری کرونا با محمد حسن انتظاری رئیس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفتوگویی داشتیم که در ادامه میخوانید:
برنامه ریزی برای تغذیه خانواده در پاییز امسال چه تفاوتی با سنوات گذشته دارد؟
پاییز امسال با دو مشکل شیوع آنفلوآنزا و بیماری کرونا مواجه هستیم و علاوه بر این تغییرات فصل و آب و هوا که انسانها را به سرما خوردگی مبتلا میکند هم وجود دارد. رعایت نکات تغذیهای احتمال ابتلاء افراد به این بیماریها را کاهش میدهد و در صورت ابتلاء مقاومت بدن در برابر این بیماریها افزایش پیدا میکند. اولین نکته در مورد بروز همه بیماریها کمبود مواد غذایی (ویتامین، املاح، پروتئین و انرژی) در بدن است. باید غذاها در این فصل متنوع باشند. بهتر است که این تنوع بیشتر در مصرف میوهها باشد. کالری آبمیوه طبیعی سریع جذب بدن میشود و افراد چاق آب میوه طبیعی را استفاده نکنند اما میتوانند میوههای غنی از ویتامینها را در برنامه غذایی روزانه داشته باشند. میوهها کند جذب بوده و چاق کننده نیست و قند خون بدن را بالا نمیبرند. لازم است که در روزهای کرونایی پاییزی خوردن میوههای رنگی و میوههای فصل در اولویت قرار گیرد.
برای تقویت ایمنی بدن باید کدام پروتئینها در اولویت قرار بگیرند؟
در ایام شیوع کرونایی کمبود مصرف پروتئینهای بدن ممکن است مشکل آفرین باشد. پروتئین به طور صد درصد برای سیستم دفاعی بدن لازم است. بهترین منابع پروتئینی گوشت، لبنیات و تخم مرغ است، اگر خانوادهها به هر دلیلی نمیتوانند گوشت قرمز بخرند، بهتر است که مصرف گوشت سفید را جایگزین کنند که از نظر میزان پروتئین چندان تفاوتی با گوشت قرمز ندارد. علاوه بر این تخم مرغ نیز حاوی پروتئین بسیار بالایی است. درصد پروتئین لبنیات کم چرب تفاوتی با لبنیات پرچرب ندارد و در پاییز مصرف لبنیات کم چرب توصیه میشود.
باید بدانیم که سیستم ایمنی بدن انسان در عین حال نمیتواند در دو یا سه جبهه بجنگد، بنابراین باید تا میتوانیم به سیستم ایمنی بدن کمک کنیم. مصرف غذاهایی مانند فست فود، انواع سوسیس و کالباس، چیپس و پفکها سیستم ایمنی بدن برای مبارزه را منحرف میکند. لازم است در فصل پاییز مصرف این نوع مواد غذایی را کمتر کرده و بیشتر خوردن میوهها و مواد پروتئینی به خصوص برای کودکان روزانه یک یا دو وعده در اولویت برنامه غذایی قرار گیرد.
مصرف تخم مرغ برای چه افرادی توصیه میشود؟
برای افراد سالم که چربی خون، فشار خون بالا و دیابت ندارند روزانه یک تا سه تخم مرغ توصیه میشود. مصرف روزانه یک عدد تخم مرغ برای افراد سالم مضر نبوده بلکه مفید است. حتی برای افرادی هم که چربی خون بالایی دارند مصرف تخم مرغ را بی ضرر میدانند البته به شرط آنکه این افراد روزانه بیش از یک تخم مرغ استفاده نکنند.
چربی تخم مرغ در زردی آن است و سفیده تخم مرغ پروتئین خالص است، افراد دارای دیابت و چربی خون بالا میتوانند سفیده تخم مرغ را بدون هیچ نوع عذاب وجدان و با خیال راحت مصرف کنند. مطالعات جدید نشان میدهند که حتی کلسترول تخم مرغ برای افراد سالم هیچ ضرری ندارد، کسانی که چربی، قند و فشار خون بالایی دارند محدود به مصرف سه تخم مرغ در طول هفته میشوند. اما افراد سالم روزی یک تا سه تخم مرغ را هم مصرف کنند ایرادی ندارد و مشکلی برای آنها به وجود نخواهد آمد.
بایدها و نبایدهای خوردن میوه و سبزیجات در فصل پاییز چیست؟
مصرف سبزیجات در فصل پاییز محدودیتی ندارد و برای کسانی که چاق نیستند مصرف خوردن میوهها نیز محدودیت ندارد و روزانه مصرف حداقل دو الی سه بار میوهها و حداکثر آزاد مطلق است. خوردن سبزیجات و میوهها برای افرادی که چاق نبوده و قند خون بالایی ندارند تقریباً حداقل را قرار میدهیم و برای مصرف حداکثری نیز آزاد هستند. اما افرادی که چاق بوده و بیماری دیابت دارند باید در مورد مصرف میوهها به طور حساب شده عمل کنند. خوردن دو تا چهار دفعه میوهها و سبزیجات با با فاصله و در حجم کمتری به این اشخاص توصیه میشود.
با توجه به شیوع کرونا مصرف کدام مکملها و ویتامینها برای تقویت سیستم ایمنی بدن مفید است؟
لازم است که همه ویتامینها در حد نیاز بدن استفاده شود، ویتامین A و B و C و D و K باید در پاییز استفاده شود. در اپیدمی کرونا خانواده حساسیت بیشتری بر روی مصرف ویتامین D دارند و نباید خوردن این ویتامین از سطح عادی مصرف فراتر رود. بدن افراد روزانه به ۶۰۰ واحد ویتامین D نیاز دارد که چهار هزار واحد بین المللی بوده و سمی نیست، اما بیش از چهار هزار واحد فرد را وارد مسمومیت میکند. اگر افراد از قرصهای ویتامین D، پنجاه هزار واحدی بدون نسخه در دروان کرونا استفاده میکنند، ماهانه حداکثر خوردن یک یا دو عدد قرص ویتامین D کافی بوده و بیشتر از این توصیه نمیشود. واقعیت این است که بیشتر کمبود ویتامینها در بدن خطر ابتلاء به کرونا را افزایش میدهد. اما دریافت زیادی ویتامین خطر ابتلاء به این بیماری را کمتر نمیکند. همه سبزیجات و میوهها منابع غنی ویتامین C هستند. اگر روزی سه یا چهار بار ویتامین C مصرف کنیم دیگر نیازی به مصرف مکمل ویتامین C با قرص و دارو را نخواهیم داشت.
برای ایجاد مقاومت بدن در زمان شیوع کرونا خوردن چه غذاهایی را توصیه میکنید؟
حجم مایعات بدن یکی از بهترین موادی بوده که میتواند سموم را از بدن را دفع کرده و به دفع باکتریها و ویروسها کمک میکند. آنتی بادیهای بدن و سلولهای گلبول سفید در بدن با حجم آب کافی قادر به دفاع از سیستم ایمنی بدن هستند. اگر بدن دچار کم آبی شود مانند گیاه پژمرده نمیتواند رشد کند و سیستم دفاعی و ایمنی بدن هم پایین میآید. بنابراین حجم زیاد مایعات روزانه باعث دفع یک تا سه لیتر حجم ادرار از بدن میشود. لازم نیست که حتماً مایعات بدن آب باشد و میتوان غذاهای آب دار، میوههای آبدار و سبزیجات آبدار را در برنامه غذایی روزانه گنجاند.
غذاهای سرخ کردنی به پروتئینها آسیب میزند برای مثال ارزش غذایی و پروتئین مرغ و گوشت آب پز بیشتر از غذای سرخ شده حفظ میشود. بنابراین سرخ کردن غذاها یک پروسه غیر تغذیهای است. اگر افراد تمایل به خوردن غذاهای سرخ شده دارند بهتر است ابتدا غذا را آب پز کرده و در حد کمی تنها آنها را تفت داد تا ارزش پروتئینی و ویتامینهای موجود در غذا با سرخ کردن زیاد از بین نرود.
مصرف آجیلها و مغزها در فصل پاییز باید چگونه باشد؟
آجیلها مانند گوشتها یکی از بهترین منابع پروتئین و ویتامینهاست. آجیلها قند خون را بالا نمیبرند به دلیل اینکه قند زیادی ندارند و چربی آنها مفید بوده و حتی برای افراد با چربی بالا هم مناسب هستند. در حال حاضر بین خانوادهها برای مصرف آجیل دو مشکل وجود دارد. یکی کسانی که با بالا بودن قیمت آجیلها مشکل دارند و توان خرید مغزها و آجیلها را در این فصل ندارند. گروه دیگر خانوادههایی هستند که با توان خرید بالاتر در خوردن آجیلها و مغزها زیاده روی کرده و این روند زندگی باعث بروز چاقی و اضافه وزن در بین آنها میشود. از سوی دیگر باید خانوادهها توجه کنند که معمولاً بعضی از آجیلها با مواد رنگی آغشته شدند که این رنگها زعفران نیست و رنگهای غذایی بوده و نمک سود شده هستند که ارزش غذایی آجیلها و مغزها را پایین میآورد. باید مغزها، تخمهها و آجیل هایی را که در محیطهای مرطوب نگهداری شدند سریع دور ریخت، این نوع آجیلها و مغزها با سم آفلاتوکسین آلوده شده است و باید از خوردن آن اجتناب کرد. اما در بقیه موارد مصرف مغزها بسیار مفید بوده و دارای ارزش غذایی بسیار بالایی است. معمولاً حاوی ویتامین و پروتئینها بوده و از نظر پروتئینی میتوانند جایگزین گوشت باشند.
برای تغذیه دانشآموزان در این فصل چه توصیهای دارید؟
مصرف دو الی سه لیوان شیر یا برای این سنین اجباری است. کودکان و نوجوانان اگر در دوران تعطیلی مدارس به دلیل کم تحرکی دچار چاقی افراطی شدند از گرفتن رژیم لاغری پرهیز کنند. حتماً روزانه از گروه غذایی گوشت قرمز، تخم مرغ و گوشت سفید استفاده کنند. بهتر است به جای سه وعده غذایی روزانه چهار یا پنج وعده غذا با حجم کمتری را مصرف کنند به دلیل اینکه معده کودکان کوچک است و نیاز بدنی آنها در یک وعده غذایی برآورده نمیشود. کودکان و نوجوانان در این روزهای کرونایی پاییزی به مدرسه نمیروند و و معمولاً تحرک بدنی کمتری دارند، اما لازم است که میان وعدهها را بخورند و خودسرانه رژیم نگیرند به دلیل اینکه به رشد آنها آسیب وارد میشود. بهتر است برای داشتن تحرک بدنی در داخل آپارتمان و یا فضای بیرون از آپارتمان در مکانهای خلوت بازی و فعالیت بدنی انجام دهند. دانش آموزان باید میان وعده مصرف کنند و برای میان وعده میتوانند میوه و سبزیجاتی مانند هویج، شلغم، لبوی پخته، میوههای متنوع با رنگهای تیره بخورند.
توصیه شما در مورد مصرف میان وعده کودکان و نوجوانان در این ایام چیست؟
حذف وعده غذایی دانش آموزان را توصیه نمیکنیم و غذا نخوردن آنها نه تنها لاغر کننده نیست بلکه در عمل چاق کننده است. به دلیل اینکه بدن کودک و نوجوان هر وعده غذایی را که هضم کرده شروع به سوخت و ساز میکند. به خصوص با هضم وعده غذایی صبحانه سوخت و ساز بدن به شدت پایین آمده و اشتهای کودک برای خوردن غذا در وعده دیگر زیادتر میشود. اگر این برنامه تکرار شود بدن ولع بیشتری برای خوردن در وعده بعدی دارد. ضروری است که وعدههای اصلی غذایی اصلی کودکان و نوجوانان حذف نشود تا اشتهای آنها برای خوردن تنقلات افزایش پیدا نکند، آنها میتوانند در روزهای کرونایی پاییزی وعدههای غذایی با کالریهای کمتری را مصرف کنند.
تغذیه بیماران بهبود یافته کرونا در دوران نقاهت تا بهبودی کامل باید به چه شکل باشد؟
معمولاً بیماران در ایام نقاهت بیماری و اوایل دوران بعد از بهبودی کم اشتها شده و بدن آنها ضعیفتر میشود. در این ایام میتوانند به جای میوه از آبمیوه طبیعی استفاده کنند. میتوان به غذای آنها مقداری گردوی پودر شده که حاوی کالری، پروتئین و چربی است اضافه کرد تا بدن آنها تقویت شده و کالری از دست رفته تأمین شود. بیماران بهبود یافته از کرونا بعد از طی شدن مدت زمانی و به دست آوردن بهبودی کامل میتوانند مابقی مواد غذایی را مانند افراد عادی بخورند.
برای دور ماندن از آلرژیهای فصلی و بیماری آنفلوآنزا در پاییز چه باید کرد؟
اگر افراد در فصل پاییز آلرژی فصلی دارند بهتر است تا حد امکان بیرون نروند به دلیل اینکه سیستم ایمنی بدن آنها درگیر آلرژی فصلی میشود. باید بدانند با تغییر فصل و شرایط دما سیستم ایمنی بدن دچار ضعف شده و بیماری بروز میکند. لازم است در پاییز به تقویت سیستم ایمنی بدن توجه کرده و از مصرف خودسرانه داروها اجتناب کنند. با توجه به اینکه بعضی از کورتن ها برای سرکوب آلرژیها لازم هستند اما اگر اشخاص این نوع داروها را بیش از حد بخورند، سیستم ایمنی بدن آنها ضعیف شده و دچار آنفلوآنزای فصلی میشوند. لازم است که داروها را در حد مجاز و با نسخه پزشک مصرف کنند.