همدان| سمفونی خاموش مسگرها

از خیابان باباطاهر که وارد محوطه بازار همدان می‌شوید، راسته بازارهای مختلفی وجود دارد که بافت تاریخی بازار سنتی مادستان را شکل می‌دهد که بازار مسگرها یکی از آنهاست. بازار مسگرها در سال‌هایی نه چندان دور محصور در بین راسته بازار قنادها، راسته نخود بریزها و سبزه‌میدان بود و صدای سمفونی مداوم چکش‌ها روی ظروف مسی، حال و هوای خاصی در این بازار ایجاد کرده بود. روزگاری در این بازار تعداد زیادی مغازه مسگری وجود داشت که صاحبانشان به ساخت، ترمیم و سفیدگری ظروف و اقلام مسی اشتغال داشتند و حرفه مسگری هم رونق خاصی داشت. اما بتدریج و بویژه در یکی دو دهه اخیر و با گرانی مس و دور شدن مردم از زندگی سنتی و روی آوردن به تجملات، مسگری هم هویت خود را از دست داد، طوری که در حال حاضر تعداد انگشت‌شماری مغازه مسگری در این بازار که روزگاری ده‌ها باب مغازه فعال داشت، وجود دارد.
برای رسیدن به مسگرخانه می‌توان از سبزه‌میدان شهر هم وارد شد و پس از پشت سر گذاشتن شیشه‌برها، مسگرها را دید. البته این بازار نیز مانند سایر بخش‌های بازار سنتی همدان تغییر ماهیت داده و بجز چند واحد مسگری (که البته تنها به فروش ظروف مسی اشتغال دارند و نه مانند گذشته تولید و یا سفیدکردن این ظروف) بقیه واحدهای صنفی به امور دیگر بویژه لباس‌فروشی می‌پردازند.
روزی روزگاری
ورودی بازار مرد مسنی بر در حجره‌اش نشسته که اگرچه رخسار و سپیدی مویش خبر از گذران عمر در بین ضرباهنگ‌های پیاپی چکش و مس می‌دهد، اما همچنان و در سن 91 سالگی در این حرفه مشغول کار است. به او نزدیک و با استقبالش مواجه می‌شوم. به عکسی از دوران جوانی خود که مشغول مسگری است و به دیوار زده، اشاره می‌کند و با بیان این‌که از سال ۱۳۲۱ در این حرفه مشغول است، می‌گوید: اینجا که می‌بینی روزگاری بازار مسگرخانه همدان بود و تعداد فروشگاه‌ها و استادکاران این حرفه به‌قدری زیاد بود که از فعال‌ترین بخش‌های اقتصادی همدان به‌حساب می‌آمد.
مسگریان از روزگاری می‌گوید که صدای چکش‌های بازارمسگر خانه از چند فرسخی شنیده می‌شد و تا میدان مرکزی شهر همدان می‌رسید. از زیبایی بازار مسگرخانه هم که رفته‌رفته تغییر شکل داد هم می‌گوید و ادامه می‌دهد حرفه مسگری سخت است و تنها عشق به این شغل استادکاران را تاکنون پای مسگری نگاه داشته است.
مسگر کار خود را با ورقه‌هایی که دارای ضخامت بسیار هستند آغاز می‌کند، اما محصول نهایی مسی ظریف و زیباست، چراکه چکش خورده است. دیگ، دیگچه، سردیگ، آبکش‌های بزرگ برنج، تنگ و سینی‌ از صنایع مسی همدان است و برخی قدیمی‌ها هنوز هم از ظروف مسی استفاده می‌کنند، همین باعث می‌شود که استادکاران قدیمی همچنان کسب و کارشان را داشته باشند.
مردم خواص مس را نمی‌دانند
یکی دیگر از کسبه‌های مسگر بازار هم از رونق و رواج مسگری در قدیم می‌گوید و کمرنگ شدنش در روزگار حال: «حالا اما مردم بیشتر برای فروش مس‌های خود به این مغازه‌ها مراجعه می‌کنند و این دردناک‌تر است که می‌بینیم مس‌هایی که روزی با تلاش، عشق و عرق جبین ساخته شده، هم اکنون دوباره به خودمان برگردانده می‌شود.»
محمدی می‌گوید مردم دیگر از مس استقبال نمی‌کنند و سفیدگری مس هم با افزایش قیمت روبه‌روست، طوری که سفید کردن یک دیگ 150 هزار تومان هزینه دارد، به همین دلیل خانواده‌ها از خرید آن پشیمان می‌شوند و رغبت چندانی برای خرید دوباره این ظروف نشان نمی‌دهند.
این مسگر قدیمی اضافه می‌کند در قدیم همه لوازم سفره و آشپزخانه از مس بود، اما امروز ظروف تنها به دیگ و دیگچه مسی معطوف شده و اغلب مردم از اجناس به‌روز‌تر استفاده می‌کنند، طوری که حتی در خانه خودمان نیز از مس استفاده نمی‎شود.
به گفته وی، مردم امروز چندان با خواص مس آشنایی ندارند و همین باعث شده نسبت به آن بی‌رغبت باشند و در صورت اطلاع از خواص مس شاید دوباره به استفاده از آن تمایل پیدا کنند. محمدی می‌گوید: ضایعات مس را دوباره خریداری و به کارخانه عودت می‌دهیم که در آنجا به شمش برای مصارف گوناگون تبدیل می‌شود. در سال‌های پیش ضایعات مس در زنجان به شمش تبدیل و به کشورهای دیگر از جمله ترکیه صادر می‌شد که البته این اتفاق نیز در شرایط فعلی رخ نمی‌دهد.
بازار مسگرهای همدان از آن دست ظرفیت‌هایی است که نه تنها در گردشگری بلکه در حوزه اقتصادی استان مغفول مانده و مدیران استانی تا حدود زیادی نسبت به حیات نیمه‌جان آن بی‌تفاوت هستند. با این حال اما مسئولان این روزها خبر از احیای دوباره این راسته بازار به بهانه میزبانی همدان از رویداد 2018 می‌دهند؛ وعده‌ای که انتظار می‌رود در بین شعارهای تبلیغاتی این رویداد دست‌کم از جمله مواردی باشد که رنگ حقیقت به خود می‌گیرد.